ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ Toets
een onderwerp in het zoekboxje, of
klik op één van de letters A..Z hierboven. (Oud-)student(e) Archit., Bwk, Civ. Techn.?
Iets schrijven
voor de site, als auteur?
Mail
even naar Joostdevree
Ook:
Veluws balkluuk, hildeluuk, hiltluuk; Twents:
balknloek; soms: oogstluik. Een balkluik is een luik boven de grote
boerderijdeuren (deeldeuren, mendeuren, baander)
of schuurdeuren, waardoor hooi
e.d. in de zomer naar de zolder van de deel
of van de schuur werd gebracht. Hooi is gedroogd gras en is in de winter voedsel
voor het vee.
Het voordeel van het opslaan van hooi op de zolder van deel of schuur is dat het
hooi in de winter dicht bij het vee is (op stal), er geen aparte hooiberg nodig
is en dat het hooi meestal langer droog blijft dan in een hooiberg. Door de
grote deuren van de deel en te openen ramen en luiken in de zoldergevel wordt
broeien en daarmee ontbranden van het hooi vermeden.
Oorspronkelijk werd het hooi op de zolder van deel (boven de stal) of schuur opgeslagen. De
zoldervloer boven de deel bestond uit een
verzameling losliggende planken, slieten of schaaldelen die niet de
gehele vloer bedekten en verschoven konden worden. (De term balken, balkn,
hilde, hilt geven in het Veluws / Twents de zolder aan boven de deel of stal.) Na drogen van het gras werd het hooi, bij voorkeur vanaf de
hooiwagen, via een variabele, tijdelijke opening in de
vloer van de hooizolder met een hooivork of gaffel "opgestoken" (omhoog
gehouden door het gat) en de zolder op gebracht. Deze opening heette het haargat,
haarsgat of slop (afbeelding). Als dat
gedeelte van de zolder volgestouwd was met hooi, konden de losliggende planken van
een volgend, leeg gedeelte van de zoldervloer (meestal van een volgend gebint)
opschoven worden om weer een nieuwe opening te vormen. Door de hooiwagen onder
de nieuwe opening te plaatsen hoefde er op zolder weinig gesjouwd te worden om
het hooi te bergen, een duidelijk voordeel bij zwaar werk en heet weer in een
behoorlijk gesloten ruimte.
"Het balkluik had als permanente toegang tot de
hooizolder het voordeel dat het hooi vanaf de hooiwagen vrijwel onmiddellijk
gelost kon worden. Het nadeel was dat het luik in de meeste gevallen aan een korte zijde van de zolder zat, zodat er op zolder en vaak onder zeer warme zomerse omstandigheden nog veel met het hooi gesjouwd moest worden. Om dit probleem te omzeilen werd de toegang ook wel halverwege de zolder gerealiseerd, in een speciaal daarvoor gebouwde
'dakkapel'". (Bron Haargat
op Agriwiki.)
Wanneer de zoldervloer niet uit losliggende planken bestond, zoals bij
boederijen uit de tijd van de Wederopbouw en later, kon de
"balk" natuurlijk ook niet meer open,
waren er meestal geen haargaten en moest
dus al het hooi door een balkluik. Daarom waren deze balkluiken ook meestal
vrij groot, wat het werken makkelijker maakte.
haargat in zoldervloer
balkluik in zoldergevel
Vergelijkbare termen
- Veel meer gegevens over het haargat zie Agriwiki.
- Ook het balkgat of balkengat is een opening waardoor het hooi naar de zolder
opgestoken wordt. Het balkgat is meestal een gat in de vloer van de zolder,
dus niet in de gevel zoals bij het balkluik. (Overigens, een balkgat of balkengat
is ook een gegraven poel waarin boomstammen werden
gewaterd en bewaard voordat de stammen naar de houtzagerij gaan; zie bij vlotmerk.
Zo'n
balkgat werd ook wel plankensloot of planksloot genoemd, waarschijnlijk vooral
in Noord-Nederland.)
- Een tasluik is een oogstluik in de afgesloten ruimte boven de hooiberg
(een tas is een berg, zoals hooitas staat voor hooiberg).
- Een zaadvenster is een vaak
in op zolder gelegen venster waardoor zaden geborgen kunnen worden.
balkluik in de zoldergevel, midden boven de grote deeldeuren, geflankeerd door twee stalramen, boerderij
dikkenes, bennekom; klik voor de volledige afbeelding (foto
jan van eck):
balkluik in de zoldergevel, geflankeerd door twee kleine stalraampjes, bij een nieuwe
woonboerderij (davy veltman,
bouwschap):
haargat, haarsgat
of slop: een gat in de zoldervloer; klik voor de
volledige afbeelding (zie agriwiki
voor meer gegevens, afbeelding van shbo):
tasluik (uit "bijgebouwen op erven, kwaliteit van oude en nieuwe bijgebouwen op erven in
overijssel", van het
oversticht):
Met dank aan o.m. Veluws handwoordenboek (van H. Scholtmeijer, 2011), en Albert
Engels voor alle communicatie.