shou-sugi-ban, yakisugi, zwarthout

Shou-sugi-ban is een van oorsprong Japanse techniek om hout te verduurzamen: hout van de ceder of cipres wordt aan de oppervlakte "verbrand" (gebrand) om een verkoolde laag te creëren die weerstand biedt tegen weersinvloeden. Traditioneel werd in Japan het hout "aangebrand" om bestand te zijn tegen brandoverslag, insecten en schimmels.
Eigenlijk is yakisugi-ita de correcte Japanse term, maar in de westerse wereld wordt het meestal shou-sugi-ban genoemd (uitleg).

Het werkproces is als volgt:
- de toplaag van het hout wordt verbrand, bijvoorbeeld door een gasbrander toe te passen
- de overtollige koolstof wordt met water en eventueel een borstel weggespoeld
- de koolstoflaag kan behandeld worden met een natuurlijke houtolie met UV-bescherming om de diepe kleur te behouden (regelmatig met olie onderhouden).

Afhankelijk van de dikte van de verbrande laag kan van drie manieren worden gesproken (met dank aan Zwarthout):
- traditioneel (de verbrande koolstof is als bobbelige craquelé-laag zichtbaar; loszittend koolstof is weggespoeld; eventueel wordt het hout geolied; door het kenmerkende oppervlak waarschijnlijk wel wat meer gevoelig voor weersinvloeden als vorst-dooi?)
- geschuurd en geolied (het koolstof is geborsteld; het oppervlak is glad geschuurd; het materiaal geeft de tekening van het hout goed weer; om de drie tot vier jaar opnieuw olie aanbrengen; door het gladde oppervlak en de olie goed bestand tegen weersinvloeden; zonder behandeling met olie minder bestand tegen weersinvloeden)
- licht aangebrand en geschuurd (alleen nuttig voor het uiterlijk; behandeling met olie aan te bevelen; door het wegschuren zonder behandeling met olie niet bestand tegen weersinvloeden).

Een gemodificeerde houtsoort, die van zichzelf duurzamer is, is ook aan te branden (Accoya, Platowood e.d.). Vanuit het oogpunt van weersinvloeden is behandeling met olie niet nodig, wel om de kleur beter tot zijn recht te laten komen en om de structuur beter zichtbaar te maken.

Door de deels verbrande randen van de planken dient er speciaal aandacht aan de waterdichtheid van de wand besteed te worden, bijvoorbeeld door een waterdichte en UV-bestendige folie in de spouw ter plaatsen. De planken worden vaak verticaal aangebracht, wellicht uit architectonisch oogpunt worden.
De op de traditioneel uitgevoerde en de ongeoliede shou-sugi-ban-houtwand geven nog wel enige tijd af...

Naast een duurzame koolstoflaag heeft het ook een bijzondere uitstraling.

Voor de techniek en interessante voorbeelden: Anne and the architects, Houzz en Zwarthout.

Wanneer het branden van hout om wat voor reden niet gewenst is, maar de zeer donkere kleur wel, dan kan bijvoorbeeld Platowood Burned Wood Oil (d.i. Rubio Monocoat) als olie met UV-filter aangebracht worden op het ongebrande hout. Olie is ook gemakkelijk (zelf) aan te brengen en bij te houden.

de drie gebruikelijke manieren van shou-sugi-ban (brochure van zwarthout): traditioneel: geschuurd en geolied: licht aangebrand en geschuurd:

de traditionele manier om één oppervlakte van het hout te branden (art box architecture design):

'n andere manier om het hout te branden (pursuing wabi):

'n andere manier om het hout te branden, en te doven:

resultaat na de stap "aanbranden":

voorbeeld van shou-sugi-ban en blank hout (zwarthout):

fraai lijnenspel met ruw gebrand shou-sugi-ban en blank hout (zwarthout):

*) De termen shou-sugi en yakisugi betekenen feitelijk hetzelfde; ze gebruiken dezelfde kanji-karakters (焼杉) maar met een verschillende uitspraak. Het deel ban (板) van shou-sugi-ban betekent plank, plaat, board; dat ban kan ook (als ati, zelfde betekenis) achter yakisugi worden geplaatst tot yakisugi-ati.
De term yakisugi of yakesugi voldoet aan de volledig Japanse uitspraak en shou-sugi is blijkbaar een combinatie van de Chinese en Japanse uitspraak, maar die term heeft zich wel als shou-sugi-ban in de westerse wereld genesteld voor deze soort "verbrande planken".
Yakisugi-ita bestaat uit het Japanse yaki (verbrand, aangebrand), sugi (Japanse ceder) en ati (zelfde als ban: plank, plaat, board). Shou is eigenlijk de Japanse uitspraak van het Chinese karakter dat ook als xiao geschreven wordt in Mandarijn. Bron en volledige uitleg op Nakamoto Forestry.

Met dank aan o.m. Zwarthout en Richèl Lubbers Architecten.

Zie eventueel manieren van verduurzamen (conserveren, verduurzaming). 
Verg. taigh dubh (zwarthuis).

Eng. shou-sugi-ban