metselteken

Een metselteken is een metselpatroon in de vorm van bijvoorbeeld een ruit, kruis, hart o.d. door het vermetselen van bakstenen in een contrasterend kleur. Soms zijn de bakstenen van het metselteken verglaasd (glanzend), gesmoord (grauw, zwart) of gesinterd (donker, delen zwart) om een nog duidelijker onderscheid te maken met de normale bakstenen van de gevel. Veelal gaat het om wat kleinere tekens in de gevel, afhankelijk van het type metselteken, bijvoorbeeld een paar bakstenen breed.
Het horizontale deel van het metselteken volgt gewoonlijk het normale lagenpatroon van de bakstenen. 
Het metselteken is een duidelijk teken van bakstenen en komt dus niet voor in een gevel van natuursteen.

Metseltekens kunnen als muurtekens naast het decoratieve aspect ook een extra betekenis hebben.
 
Metseltekens, en de mogelijke betekenis, zijn o.m. (zie ook de tekens bij stiepel en symboliek voor allerlei symbolen en betekenis ervan):
- een enkele of dubbele ruit ("het aardse", "de zichtbare wereld")
- een andreaskruis ("maalkruis", "schuinkruis"; bescherming tegen onheil als brand, instorting, hagel e.d.)
- een Grieks kruis (een kruis met vier gelijke armen, een plus-teken; het Grieks kruis staat voor de beginletter van het Christus, in het Grieks, de Χ (chi))
- een latijns kruis (christelijk kruis, †, staat voor het Christendom)
- een calvariekruis (een latijns kruis op een liggend driehoekje of een aantal treden wat staat voor de heuvel met het kruis van Christus)
- een donderbezem (bescherming tegen blikseminslag; prehistorische stenen bijlen hadden dezelfde functie en werden om die reden soms donderbijlen genoemd: de bliksem sloeg nooit tweemaal in op dezelfde plaats dus de door bliksem "ontstane" stenen bijl vrijwaarde voor de bliksem)
- een toverknoop (weert onheil, oneindigheid i.v.m. eindeloos doorknopen; ook wel verchristelijkt door een kruis erboven te metselen o.d.)
- een vuurslag (afweerteken tegen blikseminslag)
- een geploegd akkerland (vruchtbaarheidsteken)
- een hart (liefde)
- twee sleutels o.d. (als een soort huismerk te zien, verwijzend naar de (eerste) eigenaar of naar de functie van het gebouw)
- soms een combinatie van twee of meer van bovengenoemde tekens (een donderbezem is ook een combinatieteken, van een eenvoudig kruis en een andreaskruis).

Voor zeer veel informatie over metseltekens, zie de site van Ben Veldstra.

metselteken donderbezem op de stadpoort van elburg (copyright dig keur, vademecum de late middeleeuwen, uitgeverij profiel):

toverknopen (wikipedia, publiek domein):

metselteken vuurslag; klik voor groter (bovenlichten.net)

Het metselteken moet niet verward worden met het merkteken van een metselaar (metselaarteken) of steenhouwer.

Zie ook de metseltekens:
- op de site van Ben Veldstra 
- in de pdf Historisch metselwerk - Instandhouding, Herstel en Conservering (WBooks en Cultureel erfgoed).

Verg. merkteken, gevelsteen, stiepel (en de diepere betekenis ervan).