ruilverkaveling

Ruilverkaveling is het herverdelen van agrarische grond, ofwel het ruilen van kavels boerenland waardoor grotere, aaneengesloten kavels ontstaan en de bedrijfsvoering van het agrarische bedrijf economischer kan plaatsvinden.

Kritische noot
"Helaas is er in de glastuinbouw (nog) geen herverdeling aan de orde: waarom een glazen stad in het Westland terwijl er een groot tekort aan ruimte is voor woningen, die nu opeen gepropt liggen in de omliggende steden en dorpen, waarbuiten niet eens gebouwd mag worden? Eigenlijk dwaas dat dit zeer dure en voor woningbouw broodnodige gebied gebruikt wordt voor het kweken van paprika's." 
"Is het niet zot dat arme mensen op een kluitje in hoge, krappe flatjes moeten wonen terwijl paprika's en bloemen alle ruimte krijgen?"

Doelen van de ruilverkavelingen
- mogelijk maken van een betere bedrijfsvoering boerenbedrijven (grotere, aaneengesloten gebieden)
- het opheffen van kleine en daardoor (in de ogen van velen) niet meer levensvatbare boerenbedrijven
- het ontsluiten van de buitengebieden (meer wegen in "the middle of nowhere", ook betere wegen naar boerderijen; vergroten van leefomgeving en mogelijkheden van inwoners van de buitengebieden; verbeteren van voorzieningen op het platteland)
- het verbeteren van de maatschappelijke positie van de boer en zijn gezin
- nieuwe boerderijlocaties
- verbetering van de afwatering
- behoefte aan recreatiegebied en recreatieve ontsluiting door fiets- en wandelpaden
- zandwinning
- soms: opheffing spoorwegovergangen.

Nadelen van de vele ruilverkavelingen
- inwoners van voldoende eten voorzien is nooit een doel geweest, blijkbaar alleen maar meer en meer en meer produceren (voor de export vooral)
- Nederland exporteerde al eeuwen kaas en eieren en vis, "de grote boeren wilden simpelweg nog wat meer verdienen" (dat zie je nu ook met grote windmolens en zonneparken: de in Nederland zo schaarse grond wordt opgeofferd voor de enorme extra inkomsten van de boeren die hun grond ter beschikking stellen voor grote windmolens en zonneparken, vaak dichtbij bewoond gebied) 
- de kleine boeren zijn weggesaneerd; de kleine boeren werden het slachtoffer van de ruilverkavelingen (de boerderijen werden immers weggebulldozerd en het land werd opnieuw verdeeld om ruilverkaveling mogelijk te maken)
- te grote boerengebieden; met het verdwijnen van het gemengde bedrijf (kleinschalige akkerbouw en veeteelt) verdween veel voedsel en broedmogelijkheid voor allerlei soorten dieren (massaproductie gaat ten koste van de dieren en het landschap, nadelig voor de biodiversiteit)
- vervlakking van het land: bosschages (kleine boomgroepen) zijn gekapt, struiken, heggen en houtwallen geruimd, greppels en sloten gedempt, het typische coulissenlandschap is verdwenen (en daarmee ook de biodiversiteit en de habitat van veel vogels, insecten en kleine zoogdieren)
- agrarisch belang wordt te groot (belangen van natuur, landschap en niet-boeren worden weggeduwd, waterhuishouding uitsluitend gericht op het boerenland en dus te droog wat in hete droge tijden voor extra watertekort zorgt voor iedereen)
- afstand tot de omgeving is letterlijk groter geworden.

De ruilverkaveling is in Nederland al begonnen omstreeks 1890. Schaalvergroting en mechanisering waren belangrijke middelen om tot een economischer agrarische sector te komen. De ruilverkaveling zorgde voor de gewenste schaalvergroting. Door de voedselschaarste in de Eerste Wereldoorlog vermoedde men dat vergroting van de kavels zinvol kan zijn om de bedrijfsvoering te verbeteren, met als nevendoel de buitengebieden te ontsluiten. De eerste ruilverkavelingswet stamt uit 1924, maar vooral na de Tweede Wereldoorlog is veel land herverdeeld (vanaf ca. 1950). De ruilverkavelingswet werd in 1985 vervangen door de Landinrichtingswet; vanaf die tijd werd de aandacht verlegd van ruilverkaveling naar het herinrichten van het land, bijvoorbeeld landbouwgronden worden natuurgronden of recreatiegebieden.

Een stukje uit een artikel uit het Tijdschrift van het Cultureel Erfgoed over het soms ambivalente karakter van het ruilverkavelde landschap:
"Grotere kavels, nieuwe rechte wegen en nieuw gebouwde boerderijen zorgden voor een 'rationeel' landschap. Dat vertoont vaak veel kenmerken van het oorspronkelijke landschap, dankzij versterking van de oude karakteristieken, zoals boomlinten, dijkjes en bosschages. In sommige gevallen zijn zulke kenmerken echter uitgewist en heeft een letterlijke vervlakking van het beeld de overhand gehad. Vooral dit laatste heeft zich in de hoofden van velen genesteld, terwijl het eerste veel frequenter voorkomt."
Gids enz: Na de Tweede Wereldoorlog zag men in dat modernisering van de landbouw niet beperkt kon blijven tot verbetering van de bedrijfsmatige omstandigheden van individuele agrarische bedrijven of lokale gemeenschappen. De aandacht richtte zich toen ook op de sector als geheel. Met als niet altijd expliciete doelen het opheffen van kleine en daardoor niet meer levensvatbare boerenbedrijven, het verbeteren van de voorzieningen op het platteland en van de maatschappelijke positie van de boer en zijn gezin. Schaalvergroting en mechanisering werden hierbij belangrijke thema's. Ruilverkaveling werd niet overal en altijd met open armen ontvangen. Immers, het opheffen van de kleine bedrijven kon leiden tot verlies van inkomen en zelfstandigheid, dan wel tot gedwongen overstap naar een ander beroep. Ook de spanning tussen het agrarische belang en de belangen van natuur en landschap leidde soms tot heftige reacties. In een enkel geval zelfs tot gewelddadige uitbarstingen met politie-ingrijpen. Echter, de meestal aantoonbaar gunstige resultaten konden uiteindelijk vrijwel alle boeren overtuigen van het nut en de noodzaak van de ingrepen. Dat maakte de weg vrij voor grootscheepse toepassing."

Documentatie

- Ruilverkaveling (van Cultureel Erfgoed) 

- Verdeeld land, de geschiedenis van de ruilverkaveling in Nederland vanuit een lokaal perspectief (proefschrift Simon van den Bergh, Wageningen University)

poster uit 1946 waarmee de ruilverkaveling gepromoot werd (affiche via cultureel erfgoed):

voorbeeld van een ruilverkaveling bij de waal; klik voor groter:

De oudste vorm van verkaveling zijn de raatakkers (celtic fields, zwervende erven), de grenzen worden gevormd door "behapbare kavels" en natuurlijke elementen als beken en heuvels. Veel later wordt dit een blokverkaveling, waarbij in eerste instantie ook natuurlijke elementen als begrenzingen fungeren (later ook niet-natuurlijke grenzen als wegen e.d.).

De term kavel is een ander woord voor perceel grond, afkomstig van het Middelnederlandse cavelen (loten, door loting verdelen); bron Etymologiebank.

Eng. land consolidation (scheme)