rug-aan-rug-woning

Een rug-aan-rug-woning is een woning waarbij de achtergevel gedeeld wordt met een andere woning.
Rug-aan-rug-woningen werden vooral in de 19e eeuw gebouwd voor de arbeidersklasse: door de geringe grondoppervlakte, de vele gemeenschappelijke muren, de zeer beperkte voorzieningen en de slechte bouwkundige uitvoering waren deze huisjes goedkoop te bouwen. Door de vele blinde muurvlakken (muren zonder muuropeningen) en de hoge stedelijke dichtheid trad er weinig zonlicht in de kleine rug-aan-rug-woningen en was de natuurlijke ventilatie ronduit slecht; de woningen waren "donker en bedompt". Meestal was alleen de voorgevel van ramen voorzien.

Door de inwerkingtreding van de Woningwet 1901/1902, met meer aandacht voor de gezondheid van de bewoners, zijn veel rug-aan-rug-woningen en andere krotten gesloopt. Een rol speelde ook dat er vaak zeer grote gezinnen in de meestal kleine huisjes woonden.
Lange tijd zijn er geen rug-aan-rug-woningen meer gebouwd. Door speculatie en winstbejag van projectontwikkelaars en gemeenten werd de grondprijs steeds hoger. Door de mede daardoor uitzonderlijk gestegen huizenprijzen was voor velen een "eigen huis" niet meer bereikbaar. Die factoren brachten de rug-aan-rug-woningen weer in beeld: de bouwkosten zijn lager dan bij "normale" rijtjeshuizen (minder grond nodig, veel gemeenschappelijke muren) en er zijn meer ventilatiemogelijkheden dan vroeger (mechanische ventilatie, balansventilatie). Het zijn eigenlijk vereenvoudigde rijtjeshuizen; soms bestaat de bouw uit meer woonlagen, maar meestal wel elk met een voortuintje of balkon/terras; er is uiteraard geen achtertuin. De nieuwe rug-aan-rug-woningen worden aangeprezen als starterswoningen.
Voorbeelden van recente bouwprojecten met o.m. rug-aan-rug-woningen zijn Leidscheveen Vrouw Aveweg, Groningen Paddepoel Bessemoerstrook Dierenriemstraat (2012), Sancta Monica in Esch (Brabant) en Amsterdam Borneo Sporenburg.

Een rug-aan-rug-woning kan gezien worden als een variant op het muurhuis (een huis tegen de stadsmuur, kerk o.d.).

Varianten van de woningen die ook wel rug-aan-rug-woningen worden genoemd, maar dat gevoelsmatig toch eigenlijk niet zijn:
- de woningen die in een blokje van vier zijn gebouw en in twee muurvlakken muuropeningen hebben en met twee muurvlakken aan buren grenzen
- de kwadrantwoning, een vierkant verdeeld in vier woningen op de hoeken; twee muren zijn gemeenschappelijk met buren dus vergelijkbaar met een "normale" tussenwoning/rijtjeshuis).

klik op de meeste afbeeldingen voor groter rug-aan-rug-woningen op een rij; duidelijk is dat er slechts bij één gevel muuropeningen waren; het toilet is op deze tekening buiten het gebouw; vaak was er een doorgang tussen de huizenblokken of een doorsteek (niet op de tekening) (university of the west of england / bristol):

voorbeeld rug-aan-rug-woningen (back to back house wikimedia):

een rijtje rug-aan-rug-woningen:

het hoekhuis van het rijtje rug-aan-rug-woningen:

rug-aan-rug-woningen met elk een eigen dak, kralingseveer, rotterdam (rotterdam woont):

rug-aan-rug-woningen, oude tekening behorende bij de verbouwing van de concordiahofjes, amsterdam (herbert van der brugghen architect):

nieuwbouwprojecten met rug-aan-rug-woningen: rug-aan-rug-woningen, onderdeel van project nieuwbouw in leidscheveen:

plattegrond rijtjes rug-aan-rug-woningen leidscheveen:

nieuwbouwproject rug-aan-rug-woningen sancta monica, esch (brabants centrum):

varianten op een rug-aan-rug-woning: een variant op de rug-aan-rug-woning; kwadrantwoning wordt soms als een rug-aan-rug-woning gezien, ommoord, rotterdam (klik voor de locatie in google maps):

een variant op de rug-aan-rug-woning, ontwerp damsterdiep eemskanaal (de unie architecten):

Documentatie
- Rug-aan-rug-woningen Kralingseveer Rotterdam

Naast de rug-aan-rug-woning is er ook een om-en-om-woning: Gerrit Rietveld heeft het ontwerp gemaakt van een wijkje van 52 woningwetwoningen (sociale woningen) in Reeuwijk, waarbij de woningen om-en-om de zitkamer naar de ene kant hebben en naar de andere kant. De eerste in het rijtje huizen heeft bijvoorbeeld de voorgevel naar de straat, het huis ernaast de achtergevel. De bouw is gerealiseerd van 1957 tot 1959. Het straatbeeld is met om-en-om-woningen wel wat minder saai, zeker als je het vergelijkt met latere woningbouwprojecten. (Alleen de postbode zal er niet zeer tevreden mee zijn.)

Taalkundig is het (ook): rug-aan-rugwoning, dus zonder koppelteken voor woning.

Zie ook afdakswoning, arbeiderswoning, Lotharingse stijl, rotswoning, volkshuisvesting.

Eng. back-to-back house; ook, soms: blind-back house