kazemat

1. Ook: geschutkelder, kanonkelder, gekazematteerde batterij, gekazematte batterij. Een kazemat is een overwelfde ruimte voorzien van schietgaten van waaruit de vijand kan worden beschoten met vuurwapens. De overwelfde ruimte is tegen aanvallen van de vijand beschermd door dikke muren, versterkte bovenbedekking e.d.
Een kazemat kan in een vesting zijn opgenomen of als vrijstaande verstevigde geschutskelder (kanonkelder, bunker).

In een vesting

De kazemat kan opgenomen zijn in een aarden of stenen wal van een bastion of in een rondeel, vooral om de naastgelegen vestingwal of vestingmuren (courtines) te verdedigen. Er zijn verschillende typen kazematten (met dank aan Stichting Menno van Coehoorn): 
- De Haxo-kazemat bevindt zich in/op de wal van een vesting, waarbij de achterzijde open is voor de afvoer van kruitdampen. Dit type kazemat is genoemd naar de Franse vestingbouwkundige baron François-Nicolas-Benoît Hoxa. 
- De traditore-kazemat is een kazemat die zich in de keel van een fort of bastion bevindt en dus door de vijand vanuit het voorterrein (het front) niet zichtbaar is. De Bourges-kazemat is een Frans type traditore-kazemat, meestal hoog gelegen om in heuvelachtig terrein de dalen te kunnen bestrijken.
Traditore is Italiaans voor verrader of verraderlijk gelegen.
- De Reiche-kazemat of Reichese kazemat is een kazemat die forse, naar buiten uistekende muurstukken heeft als dekking tegen vijandelijke schoten van opzij. 

Vrijstaand
Een vrijstaande kazemat is bijvoorbeeld een betonnen ruimte (bunker) voor geschut in het open veld of in de duinen (kanonnen, mitrailleurs e.d.). Vrijstaande, bij voorkeur bomvrije kazematten maken vaak deel uit van een verdedigingslinie. In het begin werd de bunker van ongewapend vervaardigd (brikkenbeton), later van gewapend beton.

klik op de afbeeldingen voor groter kazematten in een vesting: haxo-kazemat (kanonkazemat) in/op de wal van een vesting (afbeelding chris weber, stichting menno van coehoorn):

traditore-kazematten  in de keel van een fort, let op: uitsluitend de uitstekende ruimten bij de pijlen zijn de kazematten (afbeelding chris weber, stichting menno van coehoorn):

reiche-kazemat, uitstekende muurdelen tegen vijandelijk vuur van opzij (verg. verweerluik; afbeelding chris weber, stichting menno van coehoorn):

reiche-kazemat, licht uitstekende muurdelen tegen vijandelijk vuur van opzij, fort rijnauwen (foto hugo ouwerkerk):

kazemat, waarschijnlijk een haxo-kazemat, st. lucian toren, marsaxlokk, malta (copyright h.j. moyes (shoka), wikimedia):

kazemat in de wal van een bastion van vesting naarden (nederlands vestingmuseum):

vrijstaande kazemat, d.w.z. niet verbonden aan een vesting (bunker): kazemat of bunker (verdedigingswerken.nl):

De term kazemat is via het Franse casemate ontleend aan het Italiaanse casamatta (ruimte onder een vestingwal), eerder camata. De verdere etymologie is onzeker, maar waarschijnlijk met volksetymologische invloed van casa (huis), ontleend aan het Griekse khasmata, meervoud van khasma (grote ruimte, kloof, muil), een afleiding van khaskein of khanein (gapen, zich openen). In de 16e eeuw is het woord kazemat met veel andere militaire termen uit het Frans overgenomen. Sinds de Tweede Wereldoorlog is het woord in het Nederlands verdrongen door de term bunker. Vooroorlogse kazematten worden echter nog steeds zo genoemd. Bron Etymologiebank.

Met dank aan Terminologie vestingwerken van Stichting Menno van Coehoorn.

Zie ook International Fortress Council.

Eng. casemate; 
Du. Kasematte; 
Fr. casemate

2. Een kazemat is een verstevigde opslagruimte voor wapens, munitie, materieel e.d.

Eng. casemate

3. Een kazemat is een hangende slaapplaats voor militairen in kazernes en op schepen. Bron Grote Nederlandse Larousse Encyclopedie.