open haard stoken *)

Bij het stoken van een open haard of houtkachel moet op een aantal zaken worden gelet, o.m. met het oog op de gezondheid van de bewoners, het milieu en brandgevaarlijkheid. 

Gezondheid
Let bij open vuur op kleine kinderen, houdt ze uit de buurt. Hebben ze gezondheidsproblemen (ademhaling, bronchitis, astma), stook dan minder of stook op momenten waarop ze al naar bed zijn.
Let op het materiaal waarmee u stookt. Zogenoemde allesbranders bestaan eigenlijk niet; kunststof is sowieso onmogelijk of zeer slecht voor onze gezondheid én voor de open haard en het afvoerkanaal. Bij verbranden van niet-hout komen allerlei ongewenste gassen vrij.
Een gashaard (ook een open of gesloten "open haard" op gas) is theoretisch minder schadelijk voor de gezondheid dan een houthaard, omdat er meestal minder rook de kamer in komt. Daarom is een gesloten haard ook wat beter voor de gezondheid dan een open haard. 

De juiste manier van stoken en het juiste hout
Het beste kunt u stoken met deze regels::
- stook niet als het windstil is 
- stook niet bij mistig weer
- leg bij het aanmaken (opstarten) het meest brandbare materiaal bovenop (de zogenoemde "omgekeerde methode" of "Zwitserse methode", vooral bij haarden die de lucht van onderen toelaten; er ontstaat minder rook en het hout brandt vanaf het begin rustiger)
- zet de luchttoevoer (na aanmaken) niet steeds helemaal open (teveel lucht geeft vonken in de schoorsteen, te weinig lucht geeft koolmonoxide)
- sluit de luchttoevoer toch niet (helemaal) af wanneer de haard te heet wordt (meer kans op onvolledige verbranding en daarmee het ontstaan van koolmonoxide)
- goede verbranding houdt meestal in dat de vlammen bijna ondoorzichtig zijn (witte, blauwe, gele of lichtrode vlammen zijn OK; donkere rook betekent meestal dat er iets niet goed is, bijvoorbeeld afvalhout, te nat hout, slechte verbranding; nat hout maakt een hard, sissend geluid)
- ventileer de kamer wanneer u de haard stookt (ventilatierooster open of raam op een kier)
- haal bijtijds de as weg zodat er voldoende lucht bij het verbrandende hout kan komen (van normaal haardhout blijft na volledige verbranding 5-10% as over; de afgekoelde as kan in de aarde van de tuin gemengd worden of gestrooid worden als bemesting; as van goed hout bevat o.m. kalk, kalium, aluminium, fosfor en veel sporenelementen; goed voor zowel siertuin als moestuin)
- laat de schoorsteen minimaal één keer per jaar vegen (om schoorsteenbranden te vermijden) en vraag het veegbewijs (voor de vezekering in het geval er brand uitbreekt).

Hout waarmee gestookt wordt, is het beste:
- droog (nat hout brandt slecht; eerst moet het vocht verbranden; vochtig hout rookt meer omdat de verbranding onvolledig is; beschimmeld hout moet eerst drogen; vochtgehalte bij voorkeur minder dan 20%; 2 jaar droge opslag met hout van de grond moet voldoende zijn)
- schoon (vuil hout blokkeert het gaan branden van het hout)
- onbehandeld (stook nooit geteerd, geverfd, gebeitst of geïmpregneerd hout of triplex, multiplex, spaanplaat of OSB o.d.; verbranding van dat hout veroorzaakt ongezonde gassen en bepaalde stoffen kunnen aan de binnenzijde van het schoorsteenkanaal blijven plakken)
- loofhout (naaldhout bevat hars dat voor spatten zorgt, wat vlekken geeft op handen, kleren, vloer, haardscherm enz.; overigens geeft een enkel dennentakje wel een lekkere geur)
- hardhout (als het hout in de haard goed brandt, is bijvullen met hardhout het beste omdat dat rustig en lang brandt; hardhout heeft een hoge energetische waarde)  
- niet te breed (gekloofd zodat er een puntige kant is die sneller brand vat)
- niet te lang (maximaal 2/3 van de diepte en van de breedte van het inwendige van de haard, liever wat kleiner; van dan kan er rook de kamer in komen).

Bewaar het hout buiten onder een afdak, beschut tegen de regen en waar de wind het hout kan drogen. Overdek het hout niet met plastic. Begin de houtstapel niet onmiddellijk op de grond (dat is te vochtig en trekt vocht op), maar plaats eerst dwars een paar balkjes o.d. zodat lucht onder de stapel door kan trekken. Stapel het hout losjes op elkaar, bij voorkeur in etages zodat u ook "van onderaf" kunt afnemen.
U kunt het hout ook binnen bewaren, maar u haalt soms wel insecten in huis (klop het hout eerst tegen de tegels o.d. in ieder geval om spinnen e.d. te verwijderen).

Aanmaken en doven
Om de vloer te sparen is een onbrandbare vloerplaat voor de open haard gewenst (materiaal vloerplaat: plavuizen, metaal, desnoods glas).
Laat bij het legen van de asla toch een paar cm as in de lade liggen op de bodem (dat dooft stukjes brandend hout en gloeiende as die in de lade komen).

Tips:
- Gebruik nooit brandbare vloeistoffen om de haard aan te maken, maar gebruik bij voorkeur de houtachtige aanmaakblokjes (die witte aanmaakblokjes stinken naar petroleum e.d. en moet je in afgesloten plastic bewaren).
- Steek het hout aan met de Zwitserse methode (de "omgekeerde methode"): leg de aanmaakblokjes op de stapel hout en steek die blokjes aan (zie foto, ook voor uitleg).
- Stapel niet teveel hout anders komen de vlammen te hoog.
- Vul regelmatig bij zodat de haard efficiënt in gebruik is.
- Laat een brandend vuur niet onbeheerd achter, ook niet als er een vonkenscherm is.
- Doof het vuur niet door de luchttoevoer af te snijden (komen schadelijke gassen bij vrij), maar leg eenvoudigweg bijvoorbeeld het laatste uur geen nieuw hout meer in de haard.

Een afsluitklep is heel handig om geen koude trek (tocht) te krijgen als de haard niet aan is. Maar gebruik bij een brandende open haard niet de klep om de luchttoevoer volledig af te sluiten, ook niet als er nauwelijks meer vuur of gloeiend hout is: de rook kan dan alleen maar de kamer in.

aanmaken hout met de zwitserse methode d.w.z. maak een stapeltje van hout, met veel lucht ertussen, leg aanmaakblokjes bovenop de stapel hout (maar maak de stapel niet te hoog...) en steek de aanmaakblokjes aan; het vuur verplaatst zich langzaam naar benden en omdat er voldoende lucht toevoer is, is er minder rook (boudrie kachels en haarden):

Vonken (in de kamer en op het dak)
Voorkom dat vonken in uw kamer terechtkomen: maak gebruik van een glazen deur of een metalen gordijn, of plaats een vonkenscherm voor de haard.
Bij een rieten dak is een vonkenvanger (vonkengaas) op de schoorsteen op het dak noodzakelijk. Een vonkenvanger is te zien als een roestbestendige kooi van stevig gaas (minimaal 1 mm dik), die bovenop de uitmonding van de schoorsteen goed wordt vastgezet. Het gaas houdt vonken tegen zodat die niet op het rieten dak terecht komen. De mazen van het gaas dienen groot te zijn (minimaal 8 mm) om de trek in de schoorsteen niet te belemmeren. Periodieke inspectie en reiniging van de vonkenvanger zijn nodig om er voor zorgen dat de afvoer van rookgassen niet in gevaar komt.

Rook en vuur
De kleur van rook uit de schoorsteen laat het stookgedrag zien. Over het algemeen is witte rook een teken van goede verbranding. Als hout beter verbrandt, ontstaat er minder zwarte roet. Donkergrijze rook is daarom een teken dat de verbranding onvolledig is. Zwarte en dikke, vettige rook wijst op een hoog roetgehalte en dus op zeer slechte verbranding.
Ook andere stoffen dan hout of zaagselparaffinebriketten geven vaak donkerder rook die slecht is voor onze gezondheid. Stook daarom alleen hout of de juiste houtachtige stoffen.

Als het vuur goed brandt, zijn de vlammen helder geel en gelijkmatig. Een oranje, instabiel flakkerende vlam duidt op onvolledige verbranding.

Trek, afvoer en ventilatie
Een goede trek van open haard of houtkachel is afhankelijk van:
- de diameter van het rookkanaal (hoe breder, des te beter; het minimum is 15 cm)
- de lengte van rookkanaal en eventueel schoorsteen
- de krommingen in rookkanaal en eventueel schoorsteen (zo recht mogelijk en met weinig bochten is het beste; nooit bochten van meer dan 45 graden maken, liever zo flauw mogelijk (het streven is niet meer dan 30 graden; bij een grotere hoek is het reinigen ook moeilijker) 
- het materiaal van rookkanaal en eventueel schoorsteen.

Zorg ervoor dat de afvoer voldoende trek geeft zodat er voldoende lucht wordt aangezogen voor een goede verbranding. Als er geen aanvoer van verse lucht vanuit kruipruimte o.d. is, zorg er dan voor dat er voldoende geopende ventilatieopeningen zijn (schuifje boven het raam o.d.) waardoor verse lucht de kamer in kan komen waar de haard staat!

Plotselinge stank of rook in uw woning kan wijzen op een aantal zaken. Uw rookkanaal lekt of is verstopt door roetaanslag of een vogelnest. Laat uw rookkanaal controleren op lekken, roetaanslag of vogelnesten. Met name bij nieuwbouwwoningen kan gelden, dat door een tekort aan verse lucht rookgassen uit de schoorsteen de kamer worden ingetrokken. Zet een deur of raam op een kier. 
Een afzuigkap of ander ventilatiesysteem kan veel lucht aan uw woning onttrekken, waardoor er onderdruk ontstaat, de open haard niet goed meer trekt en rook de woning in kan komen. Schakel indien mogelijk de afzuigfunctie uit tijdens het stoken. 

Haard en schoorsteen
Het is niet altijd mogelijk een nieuwe haard op een bestaande schoorsteen aan te sluiten. Denk er ook aan dat een oude schoorsteen scheuren of lekken kan hebben, zeker als de schoorsteen jaren niet gebruikt is. Controle van het schoorsteenkanaal kan met een camera plaatsvinden, maar een garantie is het niet. Heel dunne scheurtjes kunnen nog wel eens met het schoorsteenvegen door het roet worden dichtgezet, maar ideaal is dat niet: (teveel) roet in een schoorsteenkanaal kan een schoorsteenbrand geven. Plaats altijd een koolmonoxidemelder (koolmonoxidedetector, CO-melder) in de buurt van de haard of het schoorsteenkanaal (bij voorkeur op elke verdieping; mooi is als de koolmonoxidemelder een piep geeft als de batterij vervangen moet worden, maar controleer sowieso af en toe de werking met de testknop).

Schoorsteenvegen en het veegbewijs
Om een schoorsteenbrand te voorkomen moet het schoorsteenkanaal minstens eenmaal per jaar geveegd worden.
ASPB schoorsteenvegers vegen in principe schoorstenen buitendaks. Dan kan direct de conditie van de schoorsteen worden gecontroleerd, zoals de kop van de schoorsteen, het metsel/voegwerk, het lood rondom de schoorsteen en de schoorsteenkap of vonkenvanger. Buitendaks vegen kan bemoeilijkt worden of onmogelijk zijn vanwege de (on)bereikbaarheid van de schoorsteen of om redenen van veiligheid. De Arbeidsinspectie stelt eisen aan veilig werken op hoogte. Vanwege de hier genoemde redenen kan vegen dus ook van binnenuit plaatsvinden. De buitendakse controle moet dan afzonderlijk gedaan worden.
De schoorsteenveger kan ook het rookkanaal inspecteren met de schoorsteencamera, waarmee het inwendige van het rookkanaal wordt geïnspecteerd. Dat is belangrijk als u bijvoorbeeld last heeft van rooklucht en maar niet weet waar dat vandaan komt; die lucht kan ontsnappen uit (haar)scheurtjes.
Soms is er een speciaal veegluikje in de schoorsteen of het rookkanaal om het vegen te vergemakkelijken. 

Vraag aan de schoorsteenveger een bewijs dat de schoorsteen geveegd is, met bedrijfsgegevens, uw adres, datum en kosten van vegen van de schoorsteen. De verzekering kan bij een schoorsteenbrand of een ernstiger brand om een veegbewijs vragen.

Schoorsteenbrand
Mocht er toch een schoorsteenbrand uitbreken (te herkennen aan de vlammen die uit de schoorsteen op het dak komen of mogelijk vuur of rook dat zichtbaar is bij de overgang tussen openhaard en rookkanaal en niet afkomstig is van het haardhout): 
- waarschuw de brandweer
- doof het vuur in de open haard met zand, aarde of desnoods soda (nooit met water, dan kunnen er ontploffingen komen)
- sluit onmiddellijk de schoorsteenklep (dan kan het vuur niet naar beneden)
- sluit luchttoevoer naar de haard af
- sluit de deur of deurtjes van de haard
- als er veel rook in de kamer is: zet een raam open
- nadat het vuur gedoofd is: ventileer de ruimte (zet een raam open), om rook en eventuele koolmonoxide te laten verdwijnen.

Schoorsteenkap
Wel of geen kap op uw schoorsteen? Een regenkap, kraaienkap, aspirator, combimaster, roto-vent, fire master? 
Of een eenvoudige of geavanceerde schoorsteenkap nodig is, of een simpel boldraadrooster om vogels -en hun nesten!- uit uw schoorsteen te houden, kan de schoorsteenveger beoordelen. Laat u goed voorlichten. Laat niet zomaar een dure kap installeren.

Hinder van/voor de buren
Mijn buren hebben last van mijn open haard/houtkachel. Wat kan ik daartegen doen? 
Overleg met uw buren over de overlast die zij ervaren en maak samen afspraken. Mogelijke oplossingen zijn (een aantal is al genoemd):
- in ieder geval met uw buren afspreken dat zij overlast steeds melden, zodat u weet in welke situatie zij last hebben van uw rook en dat u hier als goede buur rekening mee kunt houden
- de uitmonding van de schoorsteen wijzigen (wanneer de rook terechtkomt bij het raam van uw buren)
- een ander toestel aanschaffen
- andere brandstoffen gebruiken
- niet stoken bij mistig of windstil weer
- op bepaalde tijdstippen niet stoken.

Hout of gas of pellets
Er zijn open haarden en kachels verkrijgbaar die op aardgas gestookt worden. Sommige met aardgas gestookte toestellen met imitatie houtblokken zijn vrijwel niet van met hout gestookte vuren te onderscheiden. Ze stoten weinig schadelijke stoffen uit. 

Voordelen van een gashaard t.o.v. een open houthaard: 
- je kunt met één klik de haard aan en uit zetten
- je hoeft geen haardblokken te kopen of te hakken.
Nadelen van een gashaard t.o.v. een open houthaard: 
- je mist de heerlijke geur van brandend hout
- aanschaf en aanleg is duurder.

Een pelletkachel is duur in aanschaf en de afvoer moet goed zijn en boven het dak uitkomen (leveranciers beweren vaak wat anders). Houtpellets zijn betrekkelijk goedkoop maar kunnen wel eens duurder worden als eindelijk eens in de politiek doordringt dat het verbranden van déze soort biomassa zeer nadelig is voor het milieu: CO2-vorming hoger door verbranden en CO2-opname minder door de kap van bossen voor het maken van de pellets.

Voordelen pelletkachel t.o.v. gashaard:
- brandstof is hout dus (zo goed als) onuitputtelijk
Nadelen pelletkachel t.o.v. gashaard en open haard:
- duur in aanschaf
- afstelling in ingewikkeld (gaat zeer vaak fout waardoor slechte verbranding en geeft dan veel zwarte rook en kan te heet worden voor de kachel zelf)
- je moet een grote voorraad houtpellets hebben
- je mist toch wel de gezelligheid van een open houthaard.
Zie eventueel pellets en pelletkachels.

Fijnstof
Elke vorm van verbranding geeft fijnstof, ook een haard of kachel. De nieuwe generatie (gesloten) hout-haarden is echter zo geoptimaliseerd dat de hoeveelheid fijnstof (PM10) nog geen 2% is van die van een oude echte open haard is. (PM10 staat voor Particulate Matter, dus fijnstof, met een grootte tot 10 micrometer.)

Reparatie van vuurvast materiaal in een (open) haard
Afhankelijk van de plaats in de (open) haard is reparatie van scheuren en beschadigingen mogelijk. Laat de reparatie bij voorkeru door een vakman uitveoren. Vuurvast is verkrijgbaar o.m.: mortel (betonmortel), cement, kit, siliconenkit, schuim, koord.
Let altijd op de max. temperatuur die bij het product vermeld is! Op de vuurbodem van een haard is het veel heter dan bij de zijkanten.

locatie in de haard en welk materiaal toe te passen; klik voor groter! (de kachelkoord koning):

een keramische deken is vaak onmisbaar bij het bouwen en isoleren van een (open) haardkanaal, maar ook kan de afdichting van een bestaand schoorsteenkanaal met de verdieping of zoldervloer niet helemaal correct zijn, vooral bij wat oudere huizen; de deken op de afbeelding is bruikbaar tot 1260 graden c en heeft als afmeting bxdxl 610x50x3660 mm; klik voor groter! (de kachelkoord koning):

Voor zelfbouwers van een houtoven (pizza-oven), zie o.m. De Broodoven.

*) Bronnen o.m. Algemene Schoorsteenvegers Patroon Bond ASPB, Herenhuis, De Broodoven en De Kachelkoord Koning.