halfverharding

Halfverharding is een enigszins harde laag voor een tuinpad, fiets- of wandelpad, bospad/zandweg, oprit, parkeerterrein, bermverharding, jeu de boules baan e.d. Halfverharding bestaat meestal uit breuksteen of vergruisde schelpen van verschillende groottes en heeft daardoor een natuurlijke uitstraling. 
Vaak is er bij halfverharding een bepaald bindmiddel. Bijvoorbeeld bij kleischelpen is dat de klei in combinatie met de kalk van de schelpen en bij DurEko-mix Bio zijn dat de biopolymeren.
Ook grind, boomschors en houtsnippers worden soms tot halfverharding gerekend, hoewel die geen goed bindend bestanddeel hebben.
Halfverharding is een goedkoper alternatief voor gesloten verharding, zoals asfalt of klinkers. Voor deze vorm van verharding wordt vaak gekozen wanneer de verharding op dient te gaan in de natuur.
Halfverharding is geschikt voor belopen, berijden per fiets, spaarzaam per auto; sommige halfverhardingen zijn ook begaandbaar per rolstoel of kinderwagen. Voor ongelijk terrein (geaccidenteerd terrein) is meestal halfverharding zeer geschikt. Voor veelvuldig of zwaarder autoverkeer zijn de meeste halfverhardingen niet geschikt.

Voordelen halfverharding
- goedkoop in aanleg en in onderhoud
- natuurlijke uitstraling (door kleur en materiaal)
- meer of minder waterdoorlatend (afhankelijk van de soort halfverharding)
- meestal: geen gebruik van asfalt e.d.
- afwijkende vormen mogelijk
- beschadigingen eenvoudig bij te werken (aanvullen en aanstampen)
- schelpenasfalt heeft het voordeel dat het zeer stabiel is (6,6% asfalt).

Nadelen halfverharding
- vraagt wat meer onderhoud en aandacht dan een pad van asfalt
- zwaarder vervoer kan bij de meeste soorten halfverhardingen beschadigingen geven.

Opmerking m.b.t. schelpen
Wat betreft schelpen zijn er verschillende mogelijkheden: 
- Schelpen los (of schelpengruis los). Een pad van losse schelpen of schelpengruis, zonder extra toevoegingen, is puur natuur maar heeft het nadeel dat de begaanbaarheid voor rijwielen, invalidenwagens e.d. de eerste paar jaar na aanleg minder is.
- Schelpenasfalt.
Er bestaan ook schelpenpaden van schelpenasfalt: de schelpen zijn in een bed van speciaal asfalt gestort: een landelijk uiterlijk maar natuurlijk veel harder dan de gangbare halfverharders (gemakkelijk berijdbaar door fietsen, kinderwagens e.d., geschikt om te parkeren) en de schelpen behoeven niet na een aantal jaren aangevuld te worden.
- Kleischelpen. Verder is er een mengsel van schelpen en klei. De klei wordt door de kalk van de schelpen harder en vormt daarmee een harder dek dan simpelweg aangestampte schelpen. Dit worden kleischelpen genoemd.
In verband met ruimtegebrek in de tabel hieronder staan deze drie in de kolom "schelpen".

grau wacke
(en grau stabiel)
komex, dureko, nobre cál e.d.
(meeste gegevens 
leveranciers)
schelpen:
los,
klei schelpen,
schelpen asfalt
lava-
gruis
 
(lava korrels)
stabiliteit, hardheid wegdek + (++) + los: - 
klei schelpen: +
schelpen asfalt: ++
- -
geschikt voor rijwielen, kinder wagens, invaliden wagens e.d. en incidenteel een personen auto) ++ ++ los: - 
klei schelpen: ++
schelpen asfalt:
++
- -
wat zwaarder verkeer (regelmatig personen auto's) - (+) + los: -
klei schelpen: -/+

schelpen asfalt: ++
-/+
stabiliseert onder liggende grond + ++ ++ -/+
bestand tegen doorgroei onkruid +/++ +/++ los: +
klei schelpen: +
schelpen asfalt: ++
+/++
boven-
aangroei van mos
e.d. 
(+ is weinig aangroei)
-/+ + + ++
natuurlijke uitstraling ++ +/++
(in begin nogal licht)
++ ++
water-
opname (doorlatend)
+ + los: ++
klei schelpen: +

schelpen asfalt: -/+
++
kleuren roze, bont
(grijs, rood, "geel", "zwart")
wit, zand, beige (geel), rood, grijs beige, bruinig, wit, grijs bordeaux, grijs, zwart


Halfverhardingen op basis van breuksteen vergeleken met schelpen/schelpengruis, schelpenasfalt en lavagruis (lavakorrels, sintel-achtig materiaal):
- voordeel voor alle: natuurlijk uiterlijk
- voordeel breuksteen: vormt na mengen met leem en na aanstampen een compactere en beter beloopbare laag dan een laag schelpen of lavagruis; na een paar weken (regenbuien) is het stevig en zeer goed te begaan voor wandelaars en wielrijders; door de dikkere laag die toegepast wordt, is het wandelpad waarschijnlijk langer vrij van vegetatie van onderaf (doorgroei) 
- nadeel breuksteen: door de dikte van de laag moet het worden aangestampt om goed beloopbaar en berijdbaar te zijn; vooral in het begin is het wel eens een beetje papperig (na enige tijd verdwijnt dat)
- voordeel Graustabiel, Komex, DurEko, Nobre Cál: een nog stabieler wegdek; het kalksteen in deze soorten maakt de bodem zelf wat compacter (stabiliseert de grond); door de toegevoegde kalk wellicht ook minder last van onkruid; natuurlijke uitstraling
- voordeel schelpen (grof schelpengruis): slakken houden niet van de scherpe randen van schelpen en vermijden daarom vaak de stukken tuin die door schelpen omgeven worden; de kalk van de schelpen maakt de bodem zelf wat compacter (stabiliseert de grond); na een aantal jaren wordt het schelpengruis wat meer één met de grond waardoor deze beter beloopbaar/berijdbaar wordt
- nadeel schelpen en lavagruis: blijft zeer lange tijd los materiaal, zeker dikkere pakketten blijven los liggen; dikkere pakketten schelpen en lavagruis zijn alleen geschikt voor wandelpaden (kinderwagens, invalidenwagens e.d. moeten zich door het materiaal ploegen)
- voordeel schelpenasfalt: harder wegdek, langere levensduur
- nadeel schelpenasfalt: iets duurder in aanleg waarschijnlijk; niet voor heel kleine oppervlaktes (gebruik van asfalt vraagt een wat groter vlak om economisch te zijn); het nadeel dat het asfalt bevat, is tegenwoordig betrekkelijk gering (niet meer benodigd asfalt wordt hergebruikt)
- voordeel lavagruis: de kleur is donker bordeaux / grijs / zwart wat vaak iets beter bij een natuurlijke omgeving past 
- nadeel lavagruis: teveel los, grof materiaal dat tussen de ribbels van de zolen van je laarzen kan blijven steken en tussen de voetkussens van honden
- nadeel alle materialen: bij zeldzaam gebruik kunnen zich algen en onkruid afzetten aan het oppervlak.

Onderstaande teksten mede met dank aan Nobre Cál:

"Grauwacke
Grauwacke is een granulaat van natuursteen waarbij het gesteente vermalen is tot de gewenste fractie (verschillende korrelgroottes). Grauwacke biedt een redelijk stabiele bedekking voor wandelpaden, fietspaden, opritten, terrassen, erfverhardingen of parkeerplaatsen. Doordat het gemengd wordt met leem is het bestand tegen afbrokkelen en worden de fijnere delen bij elkaar gehouden. Voordeel van Grauwacke is dat het naar wens gemengd kan worden. Wanneer je een pad hebt dat incidenteel zwaarder belast wordt, kun je voor een andere toepassing kiezen dan wanneer je een stabielere ondergrond nodig hebt. Een ander voordeel is dat onkruid weinig tot geen kans krijgt bij het gebruik van Grauwacke als halfverharding. Ook heb je keuze uit verschillende kleuren. Grauwacke is echter minder geschikt als halfverharding wanneer het zwaarder verkeer, zoals vrachtwagens of tractoren over het pad gaan. 

Nobre Cál
Nobre Cál is een fijnkorrelig breekmateriaal afkomstig uit natuurlijk kalkgesteente. Het kan worden gebruikt voor zowel kleine als grote oppervlakten. Denk bijvoorbeeld aan wandel- en fietspaden, maar ook aan parkeerplaatsen of golfbanen.
Nobre Cál biedt veel voordelen ten opzichte van andere soorten halfverharding. Wanneer het pad is aangelegd met Nobre Cál is het dankzij haar hardheid uitermate geschikt voor rijwielen en rolstoelgebruikers. Maar ook personenauto's en zwaarder verkeer kunnen er prima overheen rijden. Een ander voordeel van Nobre Cál is dat dit materiaal weinig tot geen onkruidgroei doorlaat. En ook algvorming zie je niet of nauwelijks bij deze vorm van halfverharding. De aanleg van deze soort van halfverharding dient echter wel op professionele wijze te gebeuren, wil je van de voordelen kunnen genieten. Meer informatie over Nobre Cál.

Grind en Stolgrind
Grind bestaat uit stukjes steen die door verwering ontstaan en afgerond zijn. Door de ronde vorm van de stenen, houd je een losse toplaag. Het voordeel van grind is dat het sierlijk staat in de tuin en ze zijn voldoende hard om over te rijden met auto's en dergelijke. Een andere eigenschap van grind die vaak als voordeel gezien wordt, is dat je bezoekers hoort aankomen wanneer zij over het grind lopen. De losse bovenlaag kan echter ook als nadeel gezien worden: snel optrekken met fiets of auto duwt het grind opzij, maakt geulen in het grind. Een pad of parkeerplaats bedekt met grind is moeilijk begaanbaar voor fietsers, buggy- en rolstoelgebruikers. 

Een mogelijke oplossing voor het losse-grind-probleem dat fietsers, buggy- en rolstoelgebruikers e.d. ervaren, is het zogenoemde stolgrind: een mengsel van zand, grind en leem. Door het leem wordt het pad meer homogeen en daardoor beter toegankelijk voor fietsers e.d.

Split
Split is een verzamelnaam voor fijn gebroken steenslag. Er zijn verschillende materialen die tot split verwerkt worden, het is dan ook in verschillende kleuren beschikbaar. In tegenstelling tot grind heeft split vaak een hoekige vorm. Het lopen op een pad van split wordt dan ook vaak als prettiger ervaren dan een pad van grind. Een nadeel is dat je het pad op den duur wel moet aanvullen om een mooi gedekt pad te houden. Split is daardoor wel meer onderhoudsgevoelig dan grind.

Schelpen (losse schelpen)
Schelpen zijn een leuke aanvulling voor de tuin. Ze geven paden en terrassen een speels effect. Een voordeel van schelpen als halfverharding is dat schelpen isoleren en ervoor zorgen dat de grond niet uitdroogt. Ook houden schelpen slakken tegen, omdat deze niet graag over de scherpe randjes heen gaan. Een ander voordeel van schelpenpad is dat het de afwatering verbetert. Een schelpenpad moet regelmatig aangevuld worden en het vergt onderhoud om het pad mooi schoon te houden. 

Schelpenasfalt
Schelpenasfalt  is een asfaltsoort met als vulmiddel schelpen in plaats van steenslag of ander grof materiaal. In combinatie met lichtgekleurde bitumen geeft het een vriendelijke uitstraling. Schelpenasfalt is door de schelpenstukjes die een beetje uitsteken zeer geschikt als wandel- of fietspad omdat het wegdek stroef is, maar toch hard. Het is veel steviger dan de meeste halfverhardingen en daarom ook geschikt als wegdek voor een parkeerplaats. Extra voordeel is dat het schelpenasfalt vele jaren kan blijven liggen zonder noemenswaardig onderhoud. De bindmiddel-film moet iets slijten om het mooiste effect te geven. 
Aangezien asfalt steeds meer uit oud asfalt wordt verkregen en op niet-zo-hoge-temperatuur wordt aangebracht, is dit een vrij duurzame en gebruikersvriendelijke toepassing. (De geschuurde of gestraalde, zeer gladde variant, waar dus geen uit het oppervlak stekende stukjes schelp zijn, wordt voor publiekstoepassingen niet aanbevolen omdat die bij vorst als te glad kan worden ervaren.) Het is bijvoorbeeld toegepast op de boulevard van Scheveningen en op allerlei wandel/fietspaden.

Boomschors en houtsnippers
Boomschors en bladvrije houtsnippers worden vaak zo op de bovengrond gelegd. Eventueel kan er een zandbed aangebracht worden om plasvorming te voorkomen. En wanneer er veel onkruid verwacht wordt, kan er een worteldoek onder de toplaag aangebracht worden. De toepassing van boomschors of houtsnippers als halfverharding is dan ook een goedkope, maar ook eenvoudige manier voor het creëren van een natuurlijke uitstraling. 
Onkruid groeit niet gemakkelijk door boomschors. Een nadeel is dat ze geleidelijk aan verteren en dus na verloop van tijd aangevuld moeten worden. 
Een pad van boomschors of houtsnippers is niet prettig voor fietsen, rolstoelen en kinderwagens en wordt daarom vrijwel uitsluitend toegepast bij paden voor voetgangers (tuinpaden, bospaden). 

Welke soort halfverharding?
Wanneer een degelijk pad, parkeerplaats of erf vereist is en zelden sprake is van zwaar verkeer, dan zijn Grauwacke, Nobre Cál en Schelpenasfalt goede halfverhardingen. Vind je het belangrijk dat je pad ook iets zwaarder verkeer moet kunnen dragen, dan zou je voor Nobre Cál of kunnen gaan.
Wanneer de kosten laag en de aanleg eenvoudig moet zijn, dan kan boomschors de juiste vorm van halfverharding voor je zijn. 
Welke soort halfverharding je kiest, hangt helemaal af van de toepassing en van je voorkeuren. Voor alle vormen van halfverharding geldt dat jouw bestrating één is met de natuur en dat het pad, erf, oprit of parkeerplaats een natuurlijke uitstraling krijgt!

Aanleg halfverharding
De aanleg vraagt de nodige aandacht (mede met dank aan Nobre Cál):
- bij voorkeur aanbrengen op een oud schelpenbed o.d. (geeft extra stevigheid) of voorzien van anti-worteldoek (om doorgroei van onkruid te vermijden)
- bij voorkeur het halfverharde pad opsluiten, hoewel dat bij grotere projecten niet vaak gebeurt (toepassen van "stoepbanden" o.d.; geeft een stabieler pad; bij wat zwaarder vervoer en puntlasten i.v.m. parkonderhoud wordt het "weglopen" van de halfverharding naar de zijkanten vermeden) 
- een laag halfverharding van 6-8 cm aanbrengen; om te vermijden dat er plassen op bijven staan: bol of op één oor (afschot naar links of rechts) 
- aanstampen is nodig om het geheel compacter te maken (steviger, stabieler).


klik op de meeste afbeeldingen voor groter!

aanleg halfverharding (hier:
nobre cál):


een net aangelegd
grauwacke wandelpad (foto joostdevree):


een
grauwacke wandelpad, detail waarbij de samenstelling en het compacte karakter van halfverharding op basis van gesteente duidelijk te zien zijn (foto joostdevree):


bospad met
nobre cál:


schelpen van een schelpenpad, grotendeels al vergruisd, blijft bij een wat dikker pakket los materiaal, dunner pakket of na verloop van tijd een stevige ondergrond (foto joostdevree):


kleischelpen als wandelpad; "kleischelpen" staat voor schelpen met klei waardoor de klei en dus het pad harder wordt (schelpenhandel van rijn, katwijk):


kleischelpen, aanleggen van het kleischelpenpad,
door de verse klei is de kleur nu nog donker (schelpenhandel van rijn, katwijk):


schelpenasfalt, schelpen in een bed van lihcte asfalt geeft een zeer hard dek (foto joostdevree):


schelpenasfalt, tuinontwerp (linum):


schelpenasfalt, duidelijk onderscheid rijbaan en wandelgedeelte, boulevard van scheveningen (schelpenhandel van rijn, katwijk):


lavagruis als wandelpad, blijft los materiaal, vaak ook na langere tijd (foto joostdevree):


Opmerkingen
Er zijn halfverhardingen die vooral bestaan uit kalkachtige steensoorten, maar ook die een bestanddeel van een andere steensoort hebben (harder of meer bindend).
Verder zijn er halfverhardingen die een extra bindend deel bevatten zodat de samenhang van het materiaal verbeterd wordt.
Soms wordt aan de halfverharding een deel cement toegevoegd om een steviger loopvlak te verkrijgen, maar dat ingrediënt maakt het materiaal wat minder "duurzaam".
Vaak kunnen oude schelpenpaden als (stevige) ondergond dienen voor de nieuwe halfverharding.
Veel halfverhardingen laten (in ieder geval het eerste jaar) wat van hun fijne fractie los, die dan enigszins blijft kleven aan het schoeisel.
De meeste halfverhardingen afkomstig van gesteenten bevatten een korrel van 0-5 mm of 0-8 mm (soms 0-15 of 0-31,5 mm zelfs).
Veel halfverhardingen met verschillende korrelgroottes zijn vrijwel identiek en hebben namen als Gravier d’Or, Dololux, Dolomiet, Parkgoud e.d.; het magnesiumcarbonaat in dolomiet-achtige soorten werkt bindend.
Andere soorten halfverharding, bijvoorbeeld hydraulisch zand en DurEko-mix®, zijn verkrijgbaar bij o.m. Koers Aannemingen.
Zie ook de halfverhardingen van o.m. Grind-split

Met dank aan o.m. De Beijer, Jos Put van Infra-advies en Nobre Cál.