CIAM

In juni 1928 werd in La Sarraz (Zwitserland) het Congrès Internationaux d'Architecture Moderne (CIAM) opgericht. Een aantal architecten, waaronder Le Cobusier, vonden het namelijk noodzakelijk dat de eigentijdse architecten hun krachten zouden bundelen om zo een gezamenlijk blok te vormen tegen de traditionele stromingen. 

CIAM in het kort:

• De aanleiding voor het oprichten van CIAM was de, in de ogen van de architecten, teleurstellende uitslag van de internationale prijsvraag voor het Volkenbondpaleis in Genève (1926): Le Corbusier kon het niet verkroppen dat hij had verloren van een architect van de École de Beaux Arts.

• De voedingsbodem voor CIAM was de Weissenhofsiedlung, een modelwijkje in Stuttgart dat door 17 architecten onder leiding van Ludwig Mies van der Rohe in 1927 is gebouwd.

• CIAM propageerde het zogenaamde Nieuwe Bouwen. Dit verschijnsel behelsde een radicaal nieuw antwoord op de voortschrijdende woningnood, onhygiënische volkshuisvesting en een ongebreidelde groei van steden. De CIAM-leden ontpopten zich tot fervent voorstanders van open bebouwingswijze, dat wil zeggen woonblokken als stroken met gevels op het oosten en het westen voor een optimale toetreding van zonlicht. Tevens pleitten zij voor een scheiding van de belangrijkere functies - wonen, werken, verkeer en recreatie - in de stad. De leden van CIAM kwamen om de twee jaar bijeen. Tijdens de congressen presenteerden alle deelnemende landen hun nieuwe ideeën op het gebied van de volkshuisvesting en stedenbouw. Nederlandse leden waren Berlage, Van Eesteren, Rietveld en Stam. De Nederlandse architectenverenigingen De 8 en Opbouw sloten zich aan bij het internationale Nieuwe Bouwen van CIAM en presenteerden diverse ontwerpen op de bijeenkomsten. De organisatie zou vooral na 1945 veel invloed hebben.

De congressen:

• 1e congres in La Sarrat in Zwitserland (1928, CIAM I): 
  - oprichting van CIAM
  - wrijvingen tussen architecten
  - oproep tot constructieve herbezinning met het accent op stedenbouw en volkshuisvesting (Nederlandse deelname: Berlage, Rietveld, Stam).

• 2e congres in Frankfurt (1929, het jaar van de beurskrach, CIAM II): 
  - thema is de woning voor het bestaansminimum (door de mondiale crisistijd?)
  - mogelijkheden voor geïndustrialiseerde woningbouw.

• 3e congres in Brussel (1930, CIAM III): 
  - de rationele stad, hoogbouw tot 12 verdiepingen als woonvorm
  - afrekenen met de inzichten van Berlage: het gesloten bouwblok maakt plaats voor strokenbouw op een stramien.

• 4e congres op een schip dat voer van Marseille naar Athene (1933, CIAM IV): 
  - de functionele stad
  - het Manifest van Athene (Charte d'Athenes): scheiding tussen wonen, werken, ontspannen, verkeer en historisch erfgoed 
  (de tekst is pas in 1941 uitgegeven onder de titel La Ville fonctionnelle) 
  - het Manifest heeft een enorme invloed gehad op de latere stedenbouw en volkshuisvesting.
  
  Daarna werd het nogal rommelig:
  
  

• 5e congres in Parijs (1937, CIAM V): 
  - wonen en herstel

• 6e congres in Bridgwater in Engeland (1947, CIAM VI): 
  - reconstructie van de steden
  - niet alleen fysieke bouwomgeving leveren, ook emoties en geestelijke ontplooiing toestaan
  (Aldo van Eyck: "Statement against Rationalism")

• 7e congres in Bergamo in Italië (1949, CIAM VII): 
  - kunst en architectuur

• 8e congres in Hoddesdon, Engeland (1951, CIAM VIII): 
  - het hart van de stad

• 8B: tussenbijeenkomst CIAM-bijeenkomst in Sigtuna, Zweden, van vooral de jongere architecten (1952): 
  - theoretische discussies over "het leefgebied" (men wist niet precies wat er bedoeld werd met habitat, wel verstond men er een omgeving onder voor de "totale en harmonieuze geestelijke, intellectuele en lichamelijke voldaanheid"; centrum van de stad is een ontmoetingsplaats)
  - ook werd de toekomst van CIAM besproken

• 9e congres in Aix-en-Provence in Frankrijk (1953, CIAM IX): 
  - opnieuw het leefgebied

• 10e congres in Dubrovnik in Joegoslavië (1956, CIAM X): 
  - opnieuw het leefgebied
  - Team 10 met o.m de architecten Jaap Bakema en Aldo van Eyck: voorstel eigen ontwerpen en bouwplannen op een open manier met elkaar te bespreken en daaruit tot (nieuwe) uitgangspunten te vinden

• 11e en laatste congres in het Kröller-Müller in Otterlo (1959, CIAM XI): 
  - een wat chaotische "bijeenkomst" o.m. omdat er geen voorzitter was en er geen plenaire vergaderingen waren maar kleine groepjes die met elkaar discussieerden rond een ontwerp
  - opheffing CIAM door Team 10.

Alison en Peter Smithson, twee Engelse architecten die de steriele karakter van de CIAM-stad aangaven, waarschuwden ervoor dat de ideale stad van het CIAM zou leiden tot isolatie en tot het afbraak van de gemeenschap, net op het moment dat de Europese overheden in hun verwoeste steden woontorens aan het bouwen waren. In het midden van de 50-er jaren was het Modernisme van het CIAM officieel eigenlijk al geaccepteerd. En dat terwijl de Smithsons c.s. zich uitspreken over het feit dat het CIAM bezig was een stedelijke omgeving te scheppen die vijandig was voor de sociale harmonie. ("Man may readily identify himself with his own hearth, but not easily with the town within which it is placed. 'Belonging' is a basic emotional need- its associations are of the simplest order. From 'belonging'- identity- comes the enriching sense of neighbourliness. The short narrow street of the slum succeeds where spacious redevelopment frequently fails.")

Het CIAM zelf sprak over "core", de kern, het urbane centrum van de stad als ontmoetingsplaats. Denk hierbij aan bijvoorbeeld de Lijnbaan in Rotterdam (foto onder), ooit een gezellige ontmoetingsplaats met goede winkels (maar 's avonds was het er dood- en doodstil).

Onzeker is of de invloed van het CIAM wel zo groot was, de congressen waren altijd te kort om de omvangrijke doelen die de CIAM-leden zich stelden te kunnen realiseren. Het algemene streven van het CIAM  heeft, naast levendige congressen, waarschijnlijk gezorgd voor betere woningen voor de (sub)modale burger, hoewel de interpretatie van "stadsplanologen" vaak wel zeer eenzijdig bleken, bijvoorbeeld in de vorm van lange rijen gelijkvormige huizen, massa-woningbouw en te grote concentraties van mensen.

lijnbaan, rotterdam:

Zie ook Modernisme.