led-verlichting

Led-verlichting is in vele vormen te verkrijgen, zo zijn er bijvoorbeeld led-lampen, led-strips en led-spots. Er zijn armaturen met led's die vervangen kunnen worden, maar er zijn ook veel armaturen met onvervangbare lichtbron (een zogenoemde "geïntegreerde led-lamp"); wanneer de geïntegreerde led-lamp aan het eind van zijn leven is, dan dient ook het armatuur vervangen te worden.  

Een led (light emitting diode) is een halfgeleidercomponent die licht uitzendt als er een elektrische stroom doorheen wordt gestuurd. Daarmee is een led-lamp vergelijkbaar met de ouderwetse gloeilamp, alleen heeft de led veel minder stroom nodig om evenveel licht uit te zenden als de gloeilamp en gaat hij veel langer mee. Led-lampen zijn dus energiezuinig en hebben een hoog rendement. Het rendement van verschillende kleuren led-lampen verschilt. Zo is de rode led het meest efficiënt en de witte led het minst efficiënt. Daarnaast hebben led-lampen het voordeel dat ze niet slijten door gebruik, waardoor ze langer meegaan dan spaarlampen en halogeenlampen.

Witte of anders gekleurde led's worden steeds meer toegepast in het interieur maar ook op mediagevels, zoals bij de Ziggo-dome en het Empire State Building. Niet iedereen is echter gecharmeerd van een veelkleurige, vaak wijzigende verlichting van gevels (deze mediawanden staan voor omwonenden gelukkig meestal niet in woonwijken).

Aandachtspunten led-lampen
- Grote voordelen t.o.v. de gloeilamp: energiezuiniger, gaat veel langer mee dan de andere lampen: led meestal 15.000-25.000 uur (soms is 50.000 uur vermeld), gloeilamp ca. 1.000 uur, spaarlamp ca. 6.000 uur). Groot voordeel t.o.v. de spaarlamp: bij aanschakelen onmiddellijk licht (er is geen opwarmtijd).
- Voor vrijwel elke fitting zijn er led-lampen: E14, E27 ("normale" schroef), E40, GU10 (steek-draai), GU5.3-MR11, GU5.3-MR16, GU4, G53, GX53, B22/Ba22 en B15/Ba15d (bajonet), TL (T8 e.d.), PL-C, PL-L, PL-S, PL-Q, G4, G9, GY6.35, R7S, AR111, MR16, maar ook bijvoorbeeld filament (nostalgisch uitlijk), led-strips en gekleurde lampe. Zie afbeelding lampvormen en afbeelding fittingen verderop voor een aantal veel voorkomende vormen fittingen.
- Er zijn ook warm-witte led-lampen die een redelijk gebruikelijke gloeilampvorm hebben en in de normale behuizing passen (E27 groot of E14 klein). De kleur "warm-wit" wordt meestal aangeduid met de kleurtemperatuur van 2700 K (warm wit, zeer warm wit; officieel heet 2700-3200 K warm-wit, maar hoger dan 2700 wordt al snel als te wit ervaren); hoe lager de kleurtemperatuur in Kelvin, hoe warmer het witte licht. Let op: de lampen met hogere wattages zijn vaak langer, waardoor ze niet in alle armaturen passen. Een led-lamp met een kleurtemperatuur van 3000 K wordt vaak warm-wit genoemd, maar is toch zeer wit en wordt bijvoorbeeld gebruikt bij een afzuigkap om de juiste kleur van het eten te zien.
- Let op de stralingshoek (lichthoek) van de led-lamp. Van een gloeilamp zijn we gewend dat die een zeer grote stralingshoek heeft; maar led-verlichting kent een grote verscheidenheid waardoor men goed na moet gaan wat gewenst is (niet altijd is een grote stralingshoek gewenst, bijvoorbeeld bij spots).
- Een led-lamp van 4-5 watt kan meestal een gloeidraadlamp vervangen van ca. 40 watt (400-500 lumen). Voor de efficiëntie is het aantal lumen per watt belangrijk; dat is o.m. afhankelijk van fabricaat, kleur en model lichtbron. De lichtstroom ("lichtopbrengst" aan de kant van de lichtbron) wordt aangeduid met het aantal lumen (lm). Voor een vergelijking tussen de lichtopbrengst, het verbruik e.d. van de diverse soorten lampen zie de tabel hieronder; soms is de lumen-watt verhouding aangegeven, bijvoorbeeld 80 of 105 (lm/Watt).
- Het begrip lux is verwant met lumen. Lumen is de eenheid van lichtstroom en geeft de hoeveelheid licht die uit de lichtbron (lamp) komt. Lux is de eenheid van lichtsterkte en geeft de hoeveelheid licht die op het beschenen oppervlak valt. Omdat onder meer de lichthoek (stralingshoek) van een lichtbron en de afstand van de lichtbron tot het te belichten voorwerp (muur, tafel, bureau, schilderij e.d.) belangrijk zijn, is het begrip lux geschapen. "Als een bundel met een sterkte van één lumen op een oppervlak van één vierkante meter valt, geeft dit een verlichtingssterkte van één lux. Eén lux is gelijk aan één lumen per vierkante meter."  Het aantal lux neemt dus af naarmate de afstand tussen lichtbron en object groter is: zowel door het uitwaaieren van het licht (langs de randen van de lichthoek veel minder licht) als door de afstand zelf (beschenen gebied groter, dus minder licht, dus minder lux).
Een paar voorbeelden van het benodigd aantal lux: woonkamer 50-100 lux, kantoor / werkplek 500 lux, kantine 200 lux, klaslokaal 300 lux, praktijklokaal 700-800 lux, opslagruimte 100-200 lux, parkeervak 50 lux, lift / trappenhuis 100 lux, winkel 300 lux.
- Er waren in het verleden nogal wat led-lampen die (te) weinig licht geven; vooral de spotjes met ingebouwde led-lamp (niet-vervangbare lichtbron) gaven vaak weinig licht. Voor bijvoorbeeld een aanrecht in de keuken hadden de spotjes met een wat hogere lichtopbrengst de voorkeur.
- Wanneer een led-lamp is geïntegreerd in het armatuur (de led-lamp kan hierbij niet vervangen worden), dan moet het gehele armatuur vervangen worden wanneer de led-lamp defect is. Bij moeilijk bereikbare armaturen is het vervangen van de gehele houder niet wenselijk. Ook bij toepassen van een groter aantal van dezelfde armaturen is een geïntegreerde led-lamp af te raden: het aanschaffen van eenzelfde armatuur is vaak niet meer mogelijk, zodat de gehele set armaturen vervangen moet worden wanneer één led-lampje defect is...
- Sommige led-lampen kunnen gedimd worden; in de documentatie behoort dat er specifiek bij vermeld te zijn; laat u goed voorlichten. Als een ledlamp gedimd kan worden, hoort er vaak een wat duurdere dimmer bij. Let hierbij op het aantal Watt dat de dimmer minimaal en maximaal aan kan; sommige dimmers hebben bijvoorbeeld een groot minimaal vermogen, waardoor de lampjes bij lagere vermogens gaan flikkeren.
- Led-lampen kunnen gaan flikkeren of een hoge fluittoon geven bij een oude dimmer die goed werkte bij een gloeilamp of halogeen. (Oude dimmers zijn ingesteld voor een hoog wattage, terwijl led-lampen juist ene laag wattage hebben. Soms werkt led op een oude dimmer wel en gaat het heel lang goed maar ineens kan het mis zijn. Ook oude voetdimmers geven daarom wel eens problemen bij vervangen van bijvoorbeeld halogeen door led.)
- De led-lampen met de elektronica aan boord worden retrofit-lampen genoemd: deze zijn onmiddellijk in de oude fitting te draaien. De retrofit-lampen zijn meestal niet dimbaar. Let er wel op dat deze lampen wat langer zijn dan de klassieke gloeilampen en daarmee niet in alle armaturen passen. (De retrofit led-spots schijnen wel de juiste lengte te hebben.)
- Er zijn led-lampen die als "normale" vervangers van gloeilampen fungeren, dus met een wat meer courante maat.
- Voor armaturen in monumenten zijn speciale "led-gloeilampen" te koop, met een warme kleur en eventueel een kooldraadachtig uiterlijk; bij de "led-gloeilampen" past de elektronica niet in de lamp en de lamp kan één geheel vormen met de fitting. Zie de foto's onderaan deze pagina.
- Voor de aanschaf van led gloeilampen zie o.m. LedWorld, Lampdirect, Ledgloeilamp, Hollandlamp en 123led.
- Voor led-lampen in armaturen, ook design-armaturen, zie o.m. Rietveld Licht en MyPlanetLed.

vergelijking lichtopbrengst in lumen bij lamptype en wattage (lampdirect): lumen (lm) led-lamp gloeilamp halogeen spaarlamp 200-300 2-4 W 25-30 W 18-25 W 5-6 W 300-500 3-5 W 40 W 35 W 8 W 500-700 5-7 W 60 W 50 W 11 W 700-1000 8-10 W 75 W 65 W 15 W 1000-1250 10-13 W 120 W 100 W 20 W 1250-2000 13-20 W 150-250 W 125 W 20-33 W

klik op de meeste afbeeldingen voor groter kleur en kleurtemperatuur, van warmer (geel) via wit naar koeler (blauw); de kleur-temperatuur van led-lampen is meestal 2700K, 3000K, 3500K, 4000K, 5700K of 7000K; 2700-3200K  wordt warm-wit genoemd, maar boven 2700K wordt het "warme" wit voor huiskamersgebruik al snel als te fel wit ervaren;  klik voor groter! (lampdirect):

levensduur; vergelijking verbruik en levensduur van gloeilamp, spaarlamp en led; klik voor groter:

lampvormen, lamptypen; klik voor groter! (lampdirect):

fittingen; led-verlichting, diverse types fitting; e27 en e14 zijn in nederland nog het meest gangbaar:

een aantal van de led-gloeilampvervangers; bijvoorbeeld lichttemperatuur 2700 K (warm-wit), lichtopbrengst 900 lm (7 watt, vervangt 40 watt gloeilamp):

een led-gloeilamp die veel op de ouderwetse gloeilamp lijkt ("retrofit"), de philips classic ledbulb, in verschillende wattages verkrijgbaar en ook frosted dus met melkglas; de led-lamp met "draden" led zoals hier wordt ook wel "filament" genoemd (budgetlight):

led-lamp, bolvorm, lichttemperatuur 2900 K (warm-wit), verbruik 5,5 watt, lichtopbrengst 450 lumen (vervangt gloeidraadlamp van 50 watt), lichthoek 140 graden, 230 volt, fitting e27, lengte incl. fitting 112 mm, grootste diameter 60 mm; klik voor groter (ledgloeilamp):

led-lamp voor g9-fitting, lichttemperatuur 2700 K, 3 watt, 230 lumen, diameter 14 mm, lengte incl. fitting slechts 47 mm (rietveld licht):

led-lamp, fitting pl g23, 230 volt, 6 watt, 270 lumen (ledgloeilamp):

led-spot; type mr16, 12 volt, 3*2 watt (vervangt gloeilamp van 50 watt), lichthoek 45 graden (ledgloeilamp):

led-strip; zelfklevend, 30 leds per meter, inkortbaar, ca. 3,5 watt/meter, trafo 12 volt dc (ledgloeilamp):

ledlamp met het uiterlijk van een kooldraadlamp uit het einde van 19e eeuw (pdf) (40, 80 en 200 lumen; 2700 K; kleurweergaveindex 85; 24 volt; de lamp van 200 lumen verbruikt slechts 1,1 watt; externe elektronica; lamp en fitting vormen één geheel):

led kaars (led kaarslamp), kleur 2700 kelvin, verkrijgbaar in 3 volt gelijkspanning of 230 volt wisselspanning (e-candle), of  12 volt gelijkstroom:

De termen led-verlichting, led-lamp e.d. worden (nog) vaak met een koppelteken geschreven, hoewel daar geen absolute noodzaak toe bestaat (2012); de schrijfwijze ledlamp zal over enige tijd waarschijnlijk ingeburgerd zijn.

Zie eventueel energiezuinige woning, kleurtemperatuur, stralingshoek, inbouwspot.