Soms:
stelmerken. Telmerken
zijn de volgordetekens op de onderdelen van een constructie werden
gekerfd, geslagen of geschreven om aan te geven in welke volgorde de constructie
opgebouwd moet worden, bijvoorbeeld bij de balken en spanten e.d. van een
kapconstructie.
In
de timmerwerkplaats werden de telmerken aangebracht. Vroeger werden de
markeringen meestal in Romeinse cijfers of een soort afgeleide daarvan
uitgevoerd, tegenwoordig in de ons bekende Arabische cijfers. Om de
telmerken te scheiden werd soms het #-teken gebruikt.
De zogenoemde gehaalde telmerken werden met een guts ingekerfd in het
hout. Door éénmaal kort met de guts te steken ontstaat een zogenoemd
C-tjes-telmerk of eitjestelmerk (naar de vorm van de kerf: een C
of een amandelvorm). Bij panden van vóór ca. 1550 komen veel gesneden of
gehaalde telmerken voor. Later is men de telmerken gaan "hakken": de
merken werden bijvoorbeeld met hamer en beitel aangebracht. Ook werden
telmerken gemaakt met bijvoorbeeld ritsmes, bijl, kraspen, zaag of ander scherp
voorwerp.
Om naast de volgorde van spanten ook de voor- en achterkant van een spant aan te
geven werden de telmerken aan de ene zijde van het spant "normaal"
aangegeven en aan de andere zijde met zogenoemde gebroken telmerken: het
telmerk met een knikje erin.
Naast markeringen om de volgorde aan te geven zijn er markeringen:
- voor de
fabrikant, vervoerder, handelaar of eigenaar (merktekens)
- om aan te geven welke balken of stijlen o.d. bij elkaar behoren (paringstekens)
- in het hout terwijl het hout nog in het water lag (samengebracht tot een vlot:
het vlotmerk;
het vlotmerk geeft de eigenaar aan van het hout).
merktekens als paringstekens in de vorm van een romeins getal; klik voor groter (stadsherstel amsterdam): |
arabisch getal 5 ("normaal") (historische vereniging zutphen): |
gehakte notatie (gemeente groningen): |
middeleeuwse notatie van telmerken (ambacht en gereedschap): |
een paar telmerken (links) en gebroken telmerken (rechts): |
specifieke notatie: |
telmerken academiegebouw leiden (bouwhistoricus j.f. dröge): |
cijfers zoals ze vanaf de 13e eeuw werden geschreven; vooral de 4, 5 en 7 zijn anders dan we nu gewend zijn; klik voor groter: |
Documentatie
- Houten
kappen inNederland 1000-1940: Telmerken vanaf p. 33 van de pdf (p. 29 van
het boek van H. Janse via DBNL)
Afbeeldingen o.m. Stadsherstel
Amsterdam, Historische
Vereniging Zutphen, Gemeente
Groningen, BMA
Amsterdam.
Zie ook merktekens, paringstekens.
Verg. graffiti.