bricorna, bricorna-steen

Bricorna is de naam van een speciaal soort baksteen en staat voor brique en ornament (brique ornata) ofwel versierde baksteen. De bricorna is een versierde verblendsteen met gekleurde, vaak geometrische patronen. Aan het eind van 19e eeuw kreeg men meer aandacht voor kleuren en versieringen op de gevel, vooral bij de Jugendstil, en met nieuwe steenovens en betere technieken konden kort na 1900 veel decoraties op bakstenen aangebracht worden, seriematig maar ook als maatwerk.

Bakstenen werden vaak al in andere kleuren uitgevoerd (geel, groen, oker, bruin, grijsblauw e.d.), en de bricorna breidde dit in eerste instantie uit naar patronen in vooral ruiten op de stenen, vaak met een lichte achtergrond. Dit patroonschilderwerk was redelijk eenvoudig aan te brengen. De specifieke patronen werden in kleiverf (engobe) op de baksteen aangebracht en zowel geglazuurd als mat / ongeglazuurd afgewerkt. (Bij engobe wordt klei gemengd met een kleurmiddel en een smeltpuntverlagende stof waardoor de dunne "kleilaag" met de ondergrond samensmelt.) 
De bricorna-stenen werden vaak toegepast als decoratieve rand (sierrand), vaak tussen banden van eenvoudiger motief en andere kleuren. We vinden ze bij winkelpuien, stations, villa's e.d.
Na een paar jaar werden de voorstellingen steeds stijlvoller, met bladmotieven e.d., teksten en grotere afbeeldingen. Vaak besloegen die meer bakstenen en werd dus elke baksteen apart van een stukje van de beeltenis voorzien. Soms werd bricorna toegepast in plaats van een tegeltableau.

Soorten bricorna
- geometrische figuren (meestal ruiten, soms driehoeken, lijnen, dubbele lijnen, sterren)
- in tekst (eerste steen legging, naam van de villa, bedrijfsnaam)
- florale motieven (bladmotieven, ranken)
- figuratieve decoratie met een speciale voorstelling (meestal bricorna op bestelling).

Bricorna de commande
Bij de meer figuratieve bricorna's werd een een tekst of afbeelding vaak als maatwerk gefabriceerd. Bricorna de commande was de naam van de bricorna-stenen die op bestelling werden vervaardigd, met de gewenste motieven, kleuren en vorm van de baksteen. Een prachtig voorbeeld daarvan is het baksteentableau van de garage van de firma Tasche & Co aan de Gerard Noodtstraat 135-141 in Nijmegen uit 1907 (zie onderste foto).


bricorna met geometrische figuren:

geglazuurde steen, bricorna in groengele (reseda-kleurige) ruiten op een lichte achtergrond tussen twee banden van bruine stenen, villa maria, misterstraat 4, bredevoort;
klik voor de volledige afbeelding (foto jalf flach):


matte steen, bricorna in bruine ruiten op een witte achtergrond (stichting bouwhistorie nederland):


afbeelding van een brochure van bricorna's van de firma van de loo (uit "de biografie van de baksteen, 1850-2000" van ronald stenvert, het boek is als pdf te downloaden via cultureel erfgoed):


bricorna met een tekst:

teksten (en vaak ook nog geometrische figuren), eerstesteenlegging, oude koudekerkseweg 13-15, middelburg, 1911 (foto jalf flach):


bricorna met florale motieven:

florale motieven (en vaak ook nog geometrische figuren), villa stadszicht, luchtenburgseweg 4, tholen, veranda, 1909;
klik voor de volledige afbeelding (foto jalf flach): 


bricorna met figuratieve decoratie (meestal bricorna de commande):

bricorna de commande (bricorna op bestelling), garage gerard noodtstraat 135-141, nijmegen, 1907;
klik voor de bron (foto havang, wikipedia):


De bricorna is waarschijnlijk in 1905 geïntroduceerd door de Gebroeders Van de Loo (Jozef, Willem en Jan) want na een boedelscheiding in 1899 "krijgen [zij] de fabriek en richten er een N.V. op, de 'N. V. Fabriek van nageperste en andere stenen voorheen Frans van de Loo' te Dieren (...) Het gaat goed op de fabriek en haar produktie zijn wijd en zijd bekend. Ook wordt er veel geëxperimenteerd met nieuwigheden. Op de Wereldtentoonstelling in Luik in 1905 wordt aan de Gebroeders Van de Loo voor de door hen gefabriceerde 'Bricorna' steen de 'Grand Prix' toegekend, een onderscheiding die nog geen enkele steenfabriek in Nederland ooit had gekregen." (Uit Ambt en Heerlijkheid, juli 1983 No 76, Mededelingen van de Oudheidkundige kring Rheden - Rozendaal".)
De gebr. Van de Loo maakte veel propaganda voor de bricorna-stenen, o.m. door prijsvragen uit te schrijven.

De Franse taal was in die tijd (nog) de taal van de cultuur en de elite, de lingua franca van die tijd. Mogelijk hebben de Van de Loo's de steen daarom een Frans-klinkende naam gegeven. (Misschien ook om bij de tenstoonstelling in het Franstalige Luik meer aandacht te trekken, maar dat klinkt toch wat flauw.)

Met dank aan o.m. Jalf Flach.