scharnier

Scharnier kent meer varianten van ongeveer dezelfde betekenis:

• scharnier als meestal metalen voorwerp om een deur, raam e.d. te laten draaien

• scharnier als onderdeel van een samenstelling waarmee een klappende beweging of handeling wordt aangegeven

1. Ook, soms: knier. Een scharnier is een meestal metalen voorwerp waardoor bijvoorbeeld een deur, raam of luik kan draaien. (Daar waar in deze tekst "deur" vermeld is, kan ook raam of luik o.d. gedacht worden.)
Vaak bestaat het scharnier uit twee platte, metalen plaatjes (vleugels genoemd) waarvan er één aan het kozijn en één aan deur bevestigd is. Door een pin worden de twee vleugels aan elkaar bevestigd en kan de deur draaien. De scharnierdelen liggen meestal een paar mm in het vlak van het kozijn en de deur waardoor de plaatjes bij het sluiten van de deur op elkaar vallen en de deur zich goed kan sluiten.

Scharnieren worden bij nieuwbouw meestal uitgevoerd met ronde hoeken (door machinale verwerking van de inkrozing / infrezing in het hout). 

Manieren waarop scharnieren bevestigd worden:
- opliggend (op kozijn en deur, wel meestal met een inkrozing / infrezing, d.w.z. iets in het vlak van de deur gelegen)
- verdekt (in kozijn en deur en daarom onzichtbaar bij gesloten deur)
- verkropt (de ene vleugel ligt in een ander vlak dan de andere vleugel).

Een paar soorten scharnieren:
- een bochtscharnier (met geknakte plaatjes)
- een bommerscharnier (een deurveerscharnier, met een ingebouwde veer; met een dubbelwerkend bommerscharnier kan de deur twee kanten op zoals bij saloon-deurtjes)
- een inboorscharnier (denk aan de Ikea-kasten)
- een kogellagerscharnier (de kogellagers, een soort dikke ringen, zitten om de pin en tussen de vleugeldelen die de pin omhullen; een schijflagerscharnier is vergelijkbaar maar met dunnere ringen ertussen)
- een paumelle of fits (een uitlichtbaar deurhengsel, één van de delen van het scharnier bevat een pen)
- een pianoscharnier (een zeer lang scharnier)
- een speun (waardoor bijvoorbeeld een raam 180 graden kan draaien)
- een taats (bijvoorbeeld pen in raam en "pot" in kozijn waardoor een taatsraam kan scharnieren)
- een vlinderscharnier heeft vleugels die wat wijder uitlopen
- een veiligheids-scharnier (de eenvoudigste vorm met een "dievenklauw": het is niet mogelijk om de deur te openen na het verwijderen van pen van de vleugels)

Er zijn zeer veel soorten scharnieren. Een aantal voorbeelden: 

eenvoudig willekeurig model van een scharnier, vleugels met rechte hoeken (weijntjes):

bochtscharnier (bochtknier), de vleugels zijn geknikt (maken een bocht), pen voorzien van vaasknop:

bommerscharnier, dubbelwerkend; klik voor een voorbeeld van de werking (weijntjes):

freesmal voor scharnieren (voor de scharniervleugels; afbeelding is kwartslag gedraaid; toolstation):

glijlagerscharnier, een speciaal soort lager tussen de vleugeldelen die de pin omhullen, vleugels met ronde hoeken, verzinkt (weijntjes):

kastscharnier, inboorscharnier, opliggend, 35 mm, 110 graden, clip-montage (toolstation):

kastscharnier, opschroef, 100 mm (toolstation):

klepscharnier, recht en rond (toolstation):

knop aan de pin, resp. bolknop en vaasknop (weijntjes):

kogellagerscharnier, messing, vleugels met rechte hoeken; ook verkrijgbaar met nylon lagers die alleen voor niet al te zware ramen zijn (weijntjes):

paumelle (soms: inboor-paumelle) of fits, links een zeer eenvoudig model en rechts een (relatief verklein weergegeven) axa model 1177 (deurbeslag.nl):

pianoscharnier, vermessingd staal, 96 cm lang (toolstation):

speun, eenvoudig model, verzinkt, 40/65 mm (meubelbeslag online):

taatsraam met scharnieren in het midden (alcoa):

veiligheidsscharnier, skg***, eenvoudige methode met pin en gat ("dievenklauw") (deurbeslag.nl):

veiligheidsscharnier, twee andere soorten, skg***, modellen axa en 6505 (deurbeslag.nl):

verdekt scharnier, onzichtbaar scharnier (hang-en-sluitwerk):

verkropt scharnier, een voorbeeld van een verkropt kogellagerscharnier; de ene vleugel ligt niet in hetzelfde vlak als de andere vleugel, uitvoering met een dievenklauw (de pin links) als veiligheid (themans s2, safe & secure):

vlinderscharnier, gesmeed ijzer (weijntjes):

een groot aantal voorbeelden van scharnieren en scharnier-onderdelen bij de enorme collectie van bosch scharnieren:

2. Scharnier als onderdeel van een samenstelling, bijvoorbeeld scharnierkap, scharnieroplegging, driescharnierspant.

scharnierkap over centrale dakligger, bijvoorbeeld wanneer de constructie, de zoldervloer, de spatkrachten niet kan opvangen (de mâr):

scharnieroplegging; scharnieren bij het bouwen met staal:

driescharnierspant, een geheel gebogen driescharnierspant, zie ook de volgende afbeelding:

een voorbeeld van een driescharnierspant in boogvorm, zie de vorige afbeelding voor het principe (foto mark yashinsky):