houtbouw

Houtbouw is een bouwmethode waarbij, met uitzondering van de fundering, de constructie-elementen (de dragende delen) van hout zijn. Een houten skelet is vaak aan de buitenzijde niet zichtbaar, wat wel het geval kan zijn bij een vakwerkhuis en bij het paal-en-balk-systeem. Steeds vaker is het houten skelet ook zichtbaar aan de buitenzijde, juist om het natuurlijke of ecologische karakter aan te geven.
Er is sinds een aantal jaren meer aandacht voor houtbouw, omdat hout als circulair product past in een biobased samenleving.
Verder is houtbouw beter bestand tegen aardbevingen.
Om optrekkend vocht te vermijden wordt vaak de vloer van de beganegrond in beton uitgevoerd.

Om binnen afzienbare tijd het enorme tekort aan woningen te kunnen terugdringen, is modulebouw een interessante optie, ook wat betreft de prijs (zie hierna). De bouwtijd van houtbouw is over het algemeen slechts de helft van werkelijke traditionele bouw (beton, metselwerk).
Om constructieve of praktische redenen kan bij vooral wat hogere houtbouw een stalen skelet of betonnen vloeren (begane grond, verdiepingen) worden toegepast; in die gevallen spreken we van hybride bouw. *)

Houtbouw komt o.m. voor in de bouwmethoden:

Algemene aspecten

- Als buitenspouwblad en gevelafwerking van gebouwen van houtbouw kan voor hout worden gekozen, maar het buitenspouwblad kan ook hetzelfde zijn als bij een andere bouwmethode, bijvoorbeeld baksteen, hout of plaatmateriaal als trespa, keralit, werzalit e.d., of een gepleisterde gevel, of metaal als zink, koper, rvs o.d. (met een ondergrond van watervast multiplex); zie gevelbekleding. 
De keuze van buitenspouwblad en gevelafwerking hebben uiteraard wel invloed op het al of niet dampopen karakter van de gevel.
- Houtbouw wordt toch zeer vaak met een betonnen beganegrondvloer uitgevoerd omdat die minder last heeft van een vochtige omgeving (ondergrond) en wellicht wat beter uitpakt bij lage temperatuur vloerverwarming LTV (geleidt de warmte of koude goed, een zeer lichte condensatie is geen bezwaar bij beton).
- Vooral in Scandinavië en Duitsland bestaat veel houtbouw; van hun ervaringen konden en kunnen we nog veel leren.

Esthetisch (hout in het zicht)

- Hout geeft een warme uitstraling.
- Hout verkleurt, vaak naar grijs of streperig (sommigen noemen dit mooi) en verschillende soorten hout geven verschillende verkleuringen, zeker met diverse afwerkingen (kijk eens naar deze foto's).
- Hout kan scheuren gaan vertonen (constructief meestal geen gevolgen, esthetisch wel). 
- Iets aan de wand bevestigen is eenvoudig, maar een spijker- of schroefgat kan moeilijk bijgewerkt worden.
- Hout is meestal zacht, dus beschadigt snel (krassen, deuken).
- Er kan ook gekozen worden om uitsluitend het hout van het plafond in het zicht te houden.
- Smaken verschillen, maar niet alle houtachtige materialen zijn fraai om naar te kijken. Soms zijn het bijna bewonderenswaardig lelijke gebouwen, zoals de Warren in Amsterdam: de winnaar van architectuurprijs AAP 2023 en nominatie Houtbouwprijs 2023 (zie afbeeldingen op internet).

Hout en onderhoud

- Baksteen en beton staan bekend om hun duurzame karakter (duurzaam als "lang in levensduur"), zelfs vrijwel zonder enig onderhoud. 
- Voor CO2-volgers is het belangrijk dat hout CO2 opslaat én vele jaren opgeslagen blijft in het hout. Denk wel aan de hele levenscyclus: hout uit natuur-correct beheerde bossen, het hout moet eigenlijk hergebruikt worden. Er wordt in ieder geval minder CO2 in de lucht gebracht omdat er minder productie is van baksteen en beton.
- Hout en vooral houtproducten die aan weer en wind blootgesteld worden (gevelbekleding e.d.) moeten daartegen beschermd worden door ze te bedekken met een ander materiaal of door een speciale behandeling (impregneren of modificeren). 
- Goed onderhoud is een vereiste. Bij minder of slecht onderhoud gaat hout vaak al na een aantal jaar scheuren en rotten en vormt een goede voedingsbodem voor schimmels en insecten. Houd binnenshuis de luchtvochtigheid bij voorkeur tussen 40 en 60 graden om scheurvorming in hout te vermijden. 
- Voor toepassing van allerlei technische bouwfolies zoals dampschermen (warme zijde isolatie), dampopen folies (onderdak- en gevelmembranen aan koude zijde isolatie) e.d.: zie de Foliewijzer van MG Meuwissen Gerritsen.
- Interessant is te zien hoe de vele houten gevelbekledingen de tijd doorstaan (deze foto's tonen hoe lelijk dat kan worden).
Voor meer afwegingen zie de opmerkingen bij bijvoorbeeld het paal-en-balk-systeem.

Bouwfysica

Wat betreft bouwfysica moet bij houtbouw o.m. aandacht worden besteed aan de volgende onderwerpen (met dank aan o.m. Nieman ingenieurs).
- Ontwerp zeer gedetailleerd: 
Maak meer detailleringen omdat vragen of onzekerheid bij aannemers en uitvoerders te beperken.
- Bouw met aandacht en vakmanschap:
Volg het ontwerp, vraag na als het niet duidelijk is, geen desinteresse, geen flanswerk, geen rotzooi op de bouwplaats.
- Thermische schil: 
Rc-waarde vloer, gevel, dak 6,5-10 m2.K/W; U-waarde ramen, deuren, kozijnen < 0,8 W/m2.K. Hout neemt niet zo snel warmte op als beton of baksteen, waardoor een kamer met houten wanden en vloeren sneller warm is (vooral de lucht in de ruimte wordt verwarmd), maar ook sneller die warmte verliest als de warme lucht snel kan ontsnappen. In de winter duidelijk een voordeel, in een hete zomer rekening mee houden (zie bij zomerse hitte verderop; zie ook de pagina faseverschuiving die bij houtachtige materialen vrij gunstig is; faseverschuiving is de tijd tussen het moment van de maximale temperatuur buitenshuis en het moment van de maximale temperatuur binnenshuis).
- Dampopen materialen, goede ventilatie en goed onderhoud zijn zeer belangrijk, zeker bij houtbouw. 
- Insluiten houtachtige materialen:
Wanneer OSB of ander houtachtig materiaal wordt ingesloten tussen de PIR-isolatie met aluminium cachering en de dampremmende folie, dan kan vocht dat in de OSB o.d. zat (of is gekomen) niet weg en ontstaat er schimmel. "Indien voor de isolatie minerale wol wordt toegepast, wordt op de plaat een dampremmende folie aangebracht; bij toepassing van houtvezelisolatie is dit niet nodig (dampopen bouwen)". (Scanabouw)
- Vocht: 
Houtbouw is gevoeliger voor vocht (door de vele houten of houtachtige onderdelen), vochthuishouding te verbeteren door dampdichte (dampremmende) folie aan binnenzijde wand en dampopen folie aan buitenzijde, geen bouwvocht insluiten (prefab heeft daarom de voorkeur), droog opslaan van bouwmaterialen, afdekken van de constructie tijdens werkonderbrekingen, luchtdicht betekent stromingsdicht.
Het vochtgehalte van houtachtige materialen bij de bouw moet onder 19% blijven maar bij voorkeur lager (tegen schimmels en rotten). Voor elk type toepassing is een bepaald vochtgehalte van het hout acceptabel (gevelbekleding 16-18%, raamkozijnen 12-18%, houtskeletbouw-skelet < 18% (dus nog iets minder dan die 19 of 20% die af en toe vermeld wordt), parket 8-12%. Vochtpercentage = (vochtige massa - droge massa ) / droge massa ) * 100.
Buildwise raadt bij een gevel bij damptransport door diffusie aan "idealiter zorgt men ervoor dat de waterdampdoorlatendheid van de verschillende samenstellende lagen van de wand stelselmatig oploopt van binnen naar buiten" (dus naar buiten toe meer dampopen), verder moeten muurvoeten en kolomvoeten beschermd worden tegen optrekkend vocht (opstijgend vocht), dient de afstand tussen het afgewerkte buitenvloerpeil (maaiveld) en de onderregel minimaal 20 cm te zijn (afbeelding rechts), is het "in ieder geval streng verboden om houten wanden uit te voeren onder het afgewerkte buitenvloerpeil", zal het buitenspouwblad nooit helemaal waterdicht zijn en dus moet het water dat langs de binnenzijde van het buitenblad loopt naar buiten afgevoerd kunnen worden (open stootvoeg o.d.).
- Ventilatie interieur:
Ventilatiekanalen in verdiepingsvloeren integreren, door hsb veel flexibiliteit voor positie toevoer- en afvoerpunten, ventilatie gestuurd door CO2 en vochtigheid.
- Ventilatie spouwmuur: 
Een (goed) geventileerde spouw is nodig, ventilatie moet van boven naar beneden vrij doorlopen, dus bij rabatdelen e.d. als horizontale gevelbekleding dan verticale rachels, en als verticale gevelbekleding dan eerst verticale rachels aanbrengen en dan horizontale (of de regels op vaste afstanden over een aardig stuk te onderbreken, maar dan wel op verschillende punten zodat de lucht moet zigzaggen. Dat is wel veel werk en met het bevestigen van de uiteindelijke gevelbekleding steeds rekening houden met die onderbrekingen). Houd rekening met ventilatieopeningen aan boven- en onderzijde.
- Luchtdichtheid: 
Dubbele luchtdichtingen, aansluitnaden e.d. aftapen (eventueel prefab manchetten gebruiken), een eventuele dampremmende folie niet doorbreken (voorzetwand voor elektra, waterleiding e.d.).
- Koudebruggen: 
Vermindering  warmteverlies bij aansluitingen, doorgaande isolatielaag bij fundering, plaatsen kozijnen in hart van isolatie, houten I-stijlen (I-liggers) in gevel en vezelplaten voorlangs.
- Zomerse hitte: 
Zonnestralen afschermen (zonwering, overstek) (een ruimte met houten wanden warmt snel op, maar verliest die warmte ook weer snel), 's nachts ventilatie koelere lucht naar binnen. Zie ook koel houden in de zomer en TOjuli bij BENG.
- Geluid en akoestiek: 
Vooral loopgeluiden bij verdiepingvloeren kunnen klachten geven. Geluidsisolatie verbeteren door isolatiemateriaal in vloeren en wanden, verend opgelegde dekvloeren, plafondplaten aanbrengen op veerregels. Let op het doorgeven van trillingen van warmtepomp, wasmachine e.d., dus breng de juiste dempers aan (trillingen). Let ook op geluidsoverdracht door ventilatiekanelen e.d. en dus op de juiste isolatie daarvan en op de juiste demping bij doorvoeren e.d. (Betonnen verdiepingsvloeren weren contactgeluid en luchtgeluid in het algemeen beter dan houten vloeren, mede afhankelijk van type vloer, zie afbeelding.)
- Brandveiligheid: 
Brandbaar hout door overdimensionering (eerste brandlaag verkoolt en vormt een buffer), afschermen met bijvoorbeeld brandwerende beplating (gipsplaten o.d.) of brandvertragend behandelen, geen kieren en naden, drievoudig glas werkt wellicht tegen flash-over, brandmelders/rookmelders zijn al noodzaak maar zeker bij veel houtachtig materiaal en brandbare isolatie.
Bij lichtere bouw lijkt branduitbreiding en rookvorming gemakkelijker plaats te vinden dan bij steen-achtige bouw (metselwerk, beton) en dan vooral in gebouwschil (dak, wand, vloer). Daardoor breidt de brand zich vaker over meer woningen uit. De aanwezigheid van veel zonnepanelen (uitstrekkend over meer daken) kan het bestrijden van de brand door de brandweer vertragen. Speciale aandacht voor brand en rookvorming is dus (ook) bij houtbouw vereist. (Informatie van het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid NIPV, Brandveiligheid van verduurzaamde en snel-gerealiseerde woningen; het onderzoek gaat over slechts 3 branden maar het soort branden geeft blijkbaar aan dat er extra aandacht en regelgeving nodig is.)
(Detail van een brandwerende en geluidwerende vloer, zie afbeelding.)
- Installaties: 
Opbouw of inbouw van leidingen elektra e.d., lage temperatuur verwarming, bij voorkeur korte reactietijd verwarming (i.v.m. snel opwarmen en snel weer kouder worden van een ruimte die houten wanden heeft).
- Installatiegeluid: 
Ontwerp goed afgeronde ventilatiekanalen, beperk de luchtsnelheid in de kanalen, zo kort mogelijke kanalen, weinig bochten en flexibele slangen, gebruik geluiddemper, verdeel afvoerventielen over meerdere strengen, plaats warmtepomp en warmteterugwin-unit (wtw-unit) met anti-trilling-rubbers op een verzwaard onderstel (bij voorkeur aan een muur die niet een woningscheidende wand is) en in een aparte technische ruimte.
- Schimmels en insecten: 
De meeste houtsoorten hebben een duurzaamheidsklasse die een verduurzamingsbehandeling noodzakelijk kan maken als bescherming tegen schimmels en insecten (uiteraard afhankelijk van de locatie van het hout in/op/aan/onder het gebouw); ook natuurlijke isolatiematerialen moeten eigenlijk vaak behandeld worden tegen schimmels, insecten en bacteriële groei.

Bouwers van houtbouw(elementen) zijn o.m. 

- De Groot Vroomshoop 

- De Mar 

- Derix 

- Eemshout

- Finnhouse 

- Groothuis Bouw 

- Kramers Houtconstructies 

- Houkesloot 

- Prefabmaat 

- ScanaBouw 

- S&N Houtconstructies 

- Suteki Home

- U. Veenstra 

- Woodteq 

- Bouwen met IQ 

- Bouwderij Houtskeletbouw 

Kijk ook eens op Houtbouwsystemen.

Naar Documentatie

klik op de meeste afbeeldingen voor groter! HOUTSKELETBOUW houtskeletbouw met balken, "in vijf stappen van wens naar uitvoering" (forte hsb):

houtskeletbouw met houten i-liggers; finnjoist van metsäwood (skin-architects):

houtskeletbouw; prefab digitaal vervaardigd uit 18 mm clt of multiplex via wikihouse (het bouwen en het resultaat):

houtskeletbouw met betonnen verdiepingvloer (dat bouwsystemen):

PAAL-EN-BALK (KOLOMMEN-EN-LIGGERS) paal-en-balk; het leggen van de balken van de verdiepingvloer; een heerlijk eenvoudige én nauwkeurige manier van bouwen; klik voor groter (finnhouse):

paal-en-balk; heel even rust op de bouw van bovenstaande woning; klik voor groter (indra terburg en huib bouwman):

paal-en-balk woning; eindhoven; klik voor groter (finnhouse):

paal-en-balk, vakantiewoning; terschelling; klik voor groter (finnhouse):

interieur van bovenstaande woning; klik voor groter (finnhouse):

PANELENBOUW CLT-PANELEN of MASSIEF HOUTEN LAGEN houtbouw panelenbouw met cross-laminated timber (clt, kruislaaghout, klh) (greenspec):

houtbouw panelenbouw met massief hout uit lagen, met deuvels bijeengebracht, dus zonder lijm; voor stabiliteit is aan één zijde een plaat osb aangebracht (inholz brettstapel houtbouw):

LICHTERE PANELENBOUW panelenbouw; prefab dragende wanden van kertohout van metsäwood:

panelenbouw; prefab wanden, vloer en dak; wanden in houtskeletbouw; klik voor groter (prefabmaat.com):

houtbouw met prefab, geïsoleerde wand- en dakpanelen; de isolatie bestaat uit onder druk ingeblazen steico houtvezels (blokiwood van tymberbuildings):

kielsteg panelen; klik voor de opbouw (kielsteg, lts):

MODULEBOUW  modulebouw in hout; "de houten modules worden onder perfecte omstandigheden in fabriek gemaakt en het eindproduct is kant- en-klaar. Dus ook inclusief wc, badkamer, keuken, ramen, deuren, afwerking van vloeren, clt-wanden en plafonds, gevels en daken "(de groot vroomshoop):

een kijkje in de fabriek waar de modules worden vervaardigd (de groot vroomshoop):

interieur van een samenstel van meer modules (de groot vroomshoop):

modulebouw in houten, ver doorgevoerde prefab elementen; bouw en interieur (derix):

HOUTSTAPELBOUW houtstapelbouw, logwoning (finnhouse):

houtstapelbouw, gecombineerd met natuurstenen pui, oosterbeek (finnhouse):

detail van de houtstapeltechniek van de woning hierboven; zorgvuldige afwerking (finnhouse):

Documentatie
- Houtbouwsystemen

- Houtskeletbouw: verbindingen met hout en met beton (Adviesgids Simpson van Gehco Fixing)

- Komo Detaillering Houtskeletbouw (tekeningen!) (De Groot Vroomshoop) 

- Komo Detaillering Binnenspouwbladen (tekeningen!) (De Groot Vroomshoop) 

- Houtwijzer Houtskeletbouw (uit 2004 dus verouderde Rc-waarden, maar nog interessant) 

- Houtskeletbouw - houtproducten (van Unilin panels)

- Rekentool HSB (op de site van ingenieursbureau Boorsma) 

- Woningbouw in hout - Handboek voor corporaties (van Circulaire bouweconomie)

- Mass Timber Fact Sheet (van Naturally:Wood)

- Rethinking Timber Buildings (van ARUP)

- Discussing Timber Myths (van AMS)

- Dataholtz (Duits; met veel informatie over hout-producten, bijvoorbeeld als liggers, gelamineerd, akoestische isolatie, bij een dubbele muur enz.)

Zie ook skeletbouw, bouwmethode, balloon-constructie, paal-en-balk, plaatmateriaal, stokkenwand, betonskelet, cascobouw, jukkenkap, ecologisch bouwen, kanaalplaat van hout, waterbord, Finnhouse, Heko Spanten.

(Voor een gebouw met een houten frame wordt ook wel eens de term gaiola gebruikt, een Portugese term voor een houten skelet dat opgevuld is met metselwerk.)

Zie eventueel verder bij CLT (Cross Laminated Timer, kruislaaghout), Structural Insulated Panels SIP's.

Eng. timber framed house, framing, light frame construction, wood frame construction

*) Bij hybride is sprake van twee wezenlijk verschillende bronnen of methoden, zoals een auto die op benzine en elektriciteit kan rijden. Hybride betekent letterlijk bastaard, zoals in bastaardmortel, meestal een mortel waarvan het bindmiddel zowel uit cement als kalk bestaat. Terug.