Holle
pannen |
|
Monnik
en non, zonder sluiting |
Ook: holle en bolle pannen (maar nu
wordt de onderste pan als eerste genoemd). Een oud type dakpannen.
Soms worden bijvoorbeeld muren in de stijl van de Bossche
School met halve keramische cilinders afgedekt, vierzijdig verglaasd en niet
taps toelopend (zie de derde afbeelding hieronder, van Kees Wonink, toegepast door Bureau
Architecten aan de Maas in Maastricht en Rotterdam). Eerste foto van Dakpannenhandel
Westera (webshop is Dakpannendeal); geheel onderaan een dakvlak van Wienerberger
monniken en nonnen.
Kenmerken van monnik en non:
- hol en bol wisselen elkaar af
- bovenpan is halfcilindrische of taps toelopend
- sluiting door bijvoorbeeld cement
- levendig, mediterraan uiterlijk
- niet zonder meer los te leggen
- een soort "dubbele dekking" omdat ze voor een groot deel over elkaar
werden gelegd (net als bij de tegula met imbrex
- "later kwamen er neusjes aan de onderpan zodat die aan een lat kon worden
gehangen en de bovenpan had een soort horentje aan de bovenzijde waar de
daarboven liggende pan op rustte".
Verg. tegula en imbrex, waarbij de onderste pan
een platte pan is. |
 |
 |
 |
detail van het dak met middeleeuwse monnik-en-non dakpannen van het kerkje
in marsum, groningen (copyright dig keur, vademecum de late middeleeuwen, uitgeverij
profiel); klik op de afbeelding voor een
groter beeld):
 |
 |
|
Holle pan
(HP), oude holle pan, Boomse pan (Vlaanderen), Vlaamse pan, Schulense pan
(Limburg); zonder sluiting |
De holle pan is een pan waarvan het
waterafvoerend gedeelte een fors gebogen vorm heeft. De holle pan geeft
een duidelijk golvend uiterlijk aan het dak. Dit type pan is geschikt voor
daken met een minimum helling van 25° (met onderdak). Deze typisch
Nederlandse pan wordt ook wel golfpan of S-pan genoemd, is eigenlijk een bol en een
hol aan elkaar.
Kenmerkend zijn:
- de fraaie regelmatige golf
- de overlappende aansluiting.
De holle pan werd oorspronkelijk alleen in handvorm gemaakt, bijnaam is
"Oude
Holle" of
Oude Hollandse pan, daarna als strengpers
(ook nu nog volop) maar ook als revolverpers holle pan.
De golfpan, die uit de zgn. quackpan
(een eenvoudige golfpan) is ontwikkeld, stamt waarschijnlijk uit het derde
kwart van de veertiende eeuw. "Deze holle pan werd in korte tijd de
meest toegepaste Nederlandse dakpan en bleef dit eeuwenlang." In Vlaanderen wordt de oude holle pan Boomse pan genoemd.
In de ons omringende landen werd de holle pan Tuile Flamande, Holländische
Pfanne en Dutch pan tile genoemd.
Afmeting bijvoorbeeld 21x28 cm. |
de oude holle, in natuurrood, van monier:
 |
een tekening van een holle pan van de stichting
historie grofkeramiek:
 |
 |
Oude holle Koramic Sinus van Wienerberger,
dekkende breedte 200 mm, variabele latafstand van 340 tot 350:
"Koramic Sinus is ontwikkeld volgens een eeuwenoud ontwerp. Zo heeft deze keramische, oude holle pan een mooie welvende goot en een overlappende wel. Twee bijzonder stijlvolle eigenschappen waarmee u het karakteristieke verleden in ere herstelt. Tel daar de sfeervolle details, zoals de bijzondere patina en de hulpstukken, zoals de oude holle vorsten, bij op en het authentieke plaatje is compleet."
"Koramic Sinus is verkrijgbaar in een kleurenpalet van zes tinten: natuurrood, rustiek
engobe, vieilli rood, vieilli blauw, blauw gesmoord en zwart verglaasd."
een dakvlak met één van de varianten van de koramic sinus:
 |
 |
oude holle van alphons
meyer vrasselt:
|
 |
an van dubbelformaat van imerys van
edilians
(ook in rood uiteraard), met
sluiting:
 |
holle pan (boek houtconstructies, zwiers, 1920):
|
Monier gamma:
Oude Holle (brochure,
technisch)
Alphons Meyer
Vrasselt gamma:
Hohlziegel
Koramic
(Wienerberger) gamma:
Oude Pottelbergse pan 451
Sinus
Nelskamp
gamma:
Oude Holle pan OH-16
Laumans
gamma:
Hohlpfanne
Lander gamma:
Oud holle H160,
Holle MN138
Imerys van Edilians
gamma:
Dubbele pan S, e.a.
Luijtgaarden,
het handelshuis voor hellende daken.
|
|
|
Verbeterde Holle pan
of Verbeterde Hollandse pan (VH, VHP), met
sluiting |
De Verbeterde holle pan is een pan waarvan het
waterafvoerend gedeelte een gebogen vorm heeft en waarvan de kopsluiting
met het pannenlichaam meeloopt. Ook deze pan geeft aan het dakvlak een
golvend uiterlijk. De verbeterde holle pan is zowel geschikt voor daken
met een lage als een steile helling. De minimum dakhelling tussen 22° en
25° (met onderdak) naargelang het model.
Kenmerken van de verbeterde holle pan:
- groot golfdal met beperkte diepte
- enkele en dubbele sluitingen bij de zijwel (voorbeelden zijn met dubbele
sluiting)
- stuitende zijwel
- (vrijwel) doorgaand dakvlak
- duidelijk zichtbaar afwaterend waterslot aan bovenzijde. |
verbeterde holle pan (pannenboekje
van luijtgaarden):
 |
Onder de Verbeterde Holle pan Narvik variabel
van Wienerberger:
"De Narvik VHV is bij uitstek geschikt voor zowel nieuwbouw (prefab
kappen) als renovatieprojecten. Vanwege de variabele latafstand (285-305
mm) zijn nagenoeg alle oude dakpanmodellen op hetzelfde maatritme te
vervangen."
De VHV Vario biedt niet alleen flexibiliteit in de lengte maar
ook in de breedte! Er hoeft dan nauwelijks meer gezaagd of
geknabbeld te worden aan dakpannen om ze op een dak passend te maken. Ook is er een speciale panhaak voor de VHV Vario. |
 |
de vhv vario van wienerberger
is in de de lengte (288-308 mm) en in de breedte (216-222 mm) variabel:
 |
 |
onder een tekening van een verbeterde hollandse
pan van de stichting
historie grofkeramiek:
 |
Wienerberger
Narvik VHV
Luijtgaarden, het handelshuis voor hellende daken.
|
|
|
Opnieuw Verbeterde Holle
pan (OVH, OVHP) |
Ook: Opnieuw Verbeterde Hollandse pan. De
Opnieuw Verbeterde Holle pan is de Verbeterde Holle pan maar meer met het
uiterlijk van de oorspronkelijke holle pan: een diepere welving. Vanaf
1928. Een zeer fraaie pan. |
 |
 |
 |
 |
 |
onder een ovh met een trapvormige uitsnijding
(zie ook tekening van de stichting historie grofkeramiek verderop),
fabrikaat gebr. teeuwen, via luijtgaarden:
 |
nder een tekening van een opnieuw verbeterde holle pan van de stichting
historie grofkeramiek:
 |
Koramic gamma:
Vlaamse pan 401 Pottelberg,
VHV Janssen-Dings,
VHV Narvik,
OVH Janssen-Dings,
OVH Narvik
Nelskamp
gamma:
Nibra OVH pan H-10,
Nibra OVH pan H-14
Lander gamma:
Lander OVH N130,
Lander OVH H108VAR,
Lander OVH Z90
Laumans gamma:
Super-OVH
Monier
gamma:
OVH 206 (brochure,
technisch)
Luijtgaarden, het handelshuis voor hellende daken.
|
|
|
Dubbele golf
|
Een mooie rustige dakpan met twee golven, met het vermoeden van de oude
holle pan.
|
de s-pan van nelskamp.
|
|
een andere pan met een dubbele golf, de betonpan sigma-pan van nelskamp:
|
en een dubbele "golf" met een strakker, scherper uiterlijk, de kronen-pan van
nelskamp:
|
een andere strakke dubbele "golf", de frankfurter dakpan van
monier; ook verkrijgbaar in een speciale protegon toplaag (bmigroup):
|
de maaspan of jd10 (ca. 1970; jansen & dings, belfeld):
|
|
Nelskamp
gamma:
S-pan,
Sigma-pan
Monier gamma:
Frankfurter
De Witte
(gebruikte pannen):
Maaspan
|
|
|
Vlakke pannen
|
|
Tegula, bij tegula en
imbrex
|
Imbrices
zijn halfronde Romeinse dakpannen,
soms enigszins taps toelopend, die de naden tussen de tegulae,
de platte tegels, afdekt. Het geheel van tegels en bolle pan wordt
"tegula en imbrex" genoemd.
De
onderste opening tussen tegula en imbrex (ook: imbrix) wordt soms met mortel
gevuld om binnendringen van hemelwater nog extra tegen te gaan, maar ook om
vogelnesten te vermijden.
Verg. "monnik
en non" (een bolle en een holle pan, terwijl de tegula-en-imbrex
uit een platte en een bolle tegel bestaan).
|
|
|
|
|
|
|
|
Hildesheimerpan of Krempziegel
of Breitziegel |
De Hildesheimerpan is een van de oudste
voorbeelden van een overslagpan met enkele dekking. Volgens de
overlevering zou de pan in 993 zijn uitgevonden door bisschop Bernward von
Hildesheim.
Opvallend is dat het een linksdekkende pan is, d.w.z. de wel zit voor de
toeschouwer aan de linkerkant. |
|
|
Informatie
over de Krempziegel van Jacobi Walther (zie ook Dachziegel.de)
|
|
|
Vlakke pan met
sluitingen |
Een zeer vlakke pan met sluitingen, ook
geschikt als gevelpan. Pan met sluitingen en vlak waterafvoerend vlak. De
pan geeft aan het dakvlak een vlak uitzicht. Dit type pan is geschikt voor
daken met een minimum helling tussen 24° en 35° (met onderdak)
naargelang het model.
Lijkt enigszins op de leipan. |
 |
 |
 |
 |
vlakke pan met dubbele sluiting van monier:
 |
de beauvoise van imerys van
edilians:
 |
naast de "normale" heeft imerys van
edilians
een vlakke pan van dubbel formaat:
 |
Koramic gamma:
Vauban Migeon,
Datura Narvik,
Actua Migeon,
Actua Langenzenn
Monier gamma:
Signy-Finnez, Tuile Plat, Bretagne, Stonewold (beton)
Imerys van Edilians
gamma:
HP10, HP13, HP20 (dubbelformaat), Beauvoise
|
|
|
Pan met brede ribben (platte pan)
|
Een vrij vlakke pan met karakteristieke dubbele ribben.
|
|
|
Nelskamp
gamma:
Finkenberger-pan,
Kronen-pan
|
|
|
Pan met zachte golving en sluitingen (platte pan) |
Pan met sluitingen en vlak waterafvoerend vlak.
Deze pan is voorzien van een wel waardoor het dakvlak een zacht golvend
uitzicht verkrijgt. Dit type pan is zowel geschikt voor daken met een lage
als een steile helling. Minimum dakhelling tussen 20° en 25° (met
onderdak) naargelang het model.
Bekendste voorbeeld is de stormpan. |
stormpan van koramic:
 |
stormpan van monier:
 |
stormpannen van lander:
 |

|
dakvlak met de stormpan van monier:
 |
dubbelformaat pan artoise, kleur argentique, van imerys van
edilians:
|
pegon-pan (vanaf ca. 1875; meer gebruikt in indonesië dan in nederland), niet echt een
forse sluiting, maar de bedoeling is er:
|
|
Koramic
(Wienerberger) gamma:
Stormpan
44 Pottelberg, Stormpan
993 Pottelberg, La
Panne Bisch, L15 Langenzenn, FD
Narvik, Alegra Narvik, Alegra
Bisch, Alegra
Eisenberg
Monier gamma:
Postel Orage stormpan
Lander gamma:
Lander E145,
Lander E115,
Lander J110, Lander
J120, Lander
J135
Imerys van Edilians
gamma:
Artoise (dubbelformaat), e.a.
Deeterink
dakpannen: pegonpan
|
|
|
Romaanse pan (platte pan) |
De Romaanse (en de Gotische pan) zijn
keramische dakpannen die gekenmerkt worden door een grote golving en
relatief klein plat vlak. Hoofdzakelijk gebruikt voor woningen in
Spaanse/Romaanse stijl in de typische zuidelijke afwerkingskleuren. Dit
type pan is geschikt voor daken met een minimum helling van 25° (met
onderdak).
De Romaanse pan heeft een constante wel (bolling)
en de Gotische een meer of minder taps
toelopende wel. |
romaanse pan van nelskamp:
 |
romaanse pan ravensberger (constante wel) van meyer-holsen:
 |
romaanse pan bridgewater double van sandtoft roof tiles (wienerberger uk roof
products), een dubbele dakpan (dus sneller te leggen):
 |
 |
romaanse pan languedoc dcil rouge van leikon:
 |
romaanse pan languedoc dcil vieux midi van leikon:
 |
romaanse pan romane canal veilli atlantique van leikon:
 |
klein romaans onderpan en groot romaans gevelpan (ginjaar
kleiwarenfabriek):
|
Meyer-Holsen
gamma:
Ravensberger
Leikon gamma, o.m.:
Languedoc Rouge
Languedoc DCIL Vieux Midi
Romane Canal Vieilli Atlantique
Sandtoft (is Wienerberger UK geworden) gamma:
Bridgewater Double
|
|
|
Gotische
pan (platte pan)
De Gotische (en de Romaanse pan) zijn
keramische dakpannen die gekenmerkt worden door een grote golving en
relatief klein plat vlak. Hoofdzakelijk gebruikt voor woningen in
Spaanse/Romaanse stijl in de typische zuidelijke afwerkingskleuren. Dit
type pan is geschikt voor daken met een minimum helling van 25° (met
onderdak).
De Romaanse pan heeft een constante wel (bolling)
en de Gotische een meer of minder taps
toelopende wel. |
gotische pan van koramic
(enigszins tapse wel):
 |
een "eenvoudige" gotische pan
(holle pan mn138 van lander),
solo en in dakvlak:
 |
setje van 3 gotische pannen; klik voor groter (westera
dakpannendeal):
 |
 |
een "scherpe" gotische pan en dakvlak van lander:
 |
 |
een tekening van een gotische pan van de stichting
historie grofkeramiek:
 |
Koramic gamma:
Romane Bisch (eigenlijk Gotische Bisch)
Lander
gamma:
Holle pan M145
|
|
|
Muldenpan (enkele
muldenpan), Rijnlandpan (Rheinland), Reformziegel:
vlakke pan met rib en sluitingen |
("Mulden" is Duits voor trog,
bak, kom van een dal; terug te vinden in de vorm van de mulden dakpannen.)
De benaming van de vlakke muldenpan met één
(brede) holling is ook rijnlandpan, platte enkele muldenpan of in
het Duits
Reformziegel.
Let op:
- de naam vlakke mulden wordt ook gebruikt, maar meestal wordt de dubbele
muldenpan bedoeld
- de platte enkele muldenpannen wordt in Nederland abusievelijk wel holle
mulden genoemd maar hij hoort wel degelijk bij de groep platte of vlakke
pannen. |
hedendaagse versies van de (enkele) vlakke muldenpan:
koramic:
 |
lander:
 |
rheinland van meyer-vrasselt:
|
 |
Muldenpan (dubbele
muldenpan), groefpan, Marseiller pan,
Marseille pan, Ludovicus pan, Clant
pan:
vlakke pan met goten en sluitingen
|
Pan met sluitingen. De klassieke mulden pan
heeft voor het afvoeren van water twee markante goten (de mulden),
gescheiden door een smal opstaand randje. De goten geven het dakvlak een
kort golvend uiterlijk.
De vorm van de pan geeft aan het dakvlak een netwerkachtig uiterlijk dat
toch zacht golvend is. Dit type pan is geschikt voor daken met een minimum
helling van 25° (met onderdak). Hij wordt ook wel aangeduid als vlakke dubbele
muldenpan.
De Marseille pan is een stempelpers-pan die lijkt op de mulden pan; hij
komt hier nauwelijks voor. "De pan heeft een vlakke kopsluiting en
een enkelvoudige zijsluiting. Evenals de muldenpan kan de pan in verband
worden gelegd. De pan is gemakkelijk te herkennen aan de diagonale strepen
op de wel."
Afmeting bijvoorbeeld 24,2x42 cm, vroeger bijvoorbeeld ook 21x35 cm
(Marseille pan) of 20x33,5 cm (Ludovicus pan).
Deze vlakke pan is ook leverbaar met één enkele holling, de enkele
mulden pan. |
 |
muldenpan van koramic:
 |
 |
marseille-pan (clant-pan?) lijkt veel op de dubbele mulden pan, blauw (dakpannendeal):
|
glazen dakpan marseille (edilians):
|
ludovicus-pan lijkt heel sterk op de mulden-pan (monumentenwachtnl):
|
ludovicus-pan (boek houtconstructies, zwiers, 1920):
 |
muldenpan met 3 goten, van nelskamp:
 |
dakvlak van muldenpan met 3 goten, van nelskamp:
 |
Koramic
gamma:
Standard Migeon,
Mega Migeon
Nelskamp gamma:
Nibra Mulden pan DS-10,
Vlakke Muldenpan D-13,
Vlakke Muldenpan D-15-U,
Nibra 3, Muldenpan MS-5
Monier gamma:
Vlakke Mulden
Meyer-Vrasselt
gamma:
Rheinlandziegel
|
|
|
Vlakke pan
met extra sluitingen en speciaal design
|
"Uniek design en ijzersterk in techniek.
Met zijn 3-dubbele kop- en zijsluiting beschikte dit model over extreem goede sluitingen en blijft handzaam in de verwerking waardoor het kan worden toegepast bij een
dakhelling van slechts 7° (in het Lander
Top 10° systeem). De extra grote dakpan K100, hieronder bij het
titaankleurige dakvlak, vanaf 10°."
|
|
|
|
|
Lander
gamma:
Lander K150 en K100 (grootformaat)
|
|
|
Vlakke pan
fraaie eenvoud
|
een tijdloze vlakke pan van lander,
de r100:
|
|
de strakke, vlakke pan domino van eternit,
in "natuur", "engobe" en "finesse verglaasd”;
o.m. toegepast op de nieuwe kerk van de hersteld hervormde gemeente in ouddorp.
|
|
|
|
Vlakke of platte Friese
pan
|
De
platte of vlakke Friese pan is een echte Friese dakpan: hij werd
vervaardigd in Friesland en vaak daar ook toegepast. De Friese dakpannen
kunnen voorzien zijn van een paar ribben of van meer ribben en komen geglazuurd voor (blauw/zwart
gesmoord).
Afmeting bijvoorbeeld 22x28 cm. |

|

|

|
vlakke friese pan (platte friese pan; boek houtconstructies, zwiers,
1920):
|
|
|
Gegolfde Friese pan
|
De
gegolfde Friese pan lijkt op de platte Friese pan, maar met een golf in
plaats van een ribbe of geul in de pan.
Afmeting bijvoorbeeld 22x27,5 cm. |
gegelofde friese pan (dakpannendeal):
|
gegolfde friese pan bij een boerderij in het friese stynsgea (augustinusga)
(detail van foto t. v.d. wal, 1967, monumentenzorg):
|
|
|
Tuile-du-nord, sluitpan, platte
sluitpan
|
De tuile-du-nord is een zeer bekende machinaal vervaardigde vlakke dakpan. De
"Tuile du Nord" zoals de oorspronkelijke schrijfwijze was, is
afkomstig uit het Franse departement Nord
Kenmerken:
- rechts aan de zijkant een bolle rand die over de aangrenzende pan komt te
liggen
- de tuile-du-nord is duidelijk herkenbaar aan de twee halve maantjes
- de tuile-du-nord wordt recht boven elkaar gedekt.
|
|
|
|
klik op de afbeelding voor groter
(wienerberger):
|
tuile du nord, met resp. ronde wel en platte wel (monumentenwachtnl):
|
|
Imerys
van Edilians
gamma:
Monopole N°1 Huguenot
Wienerberger
(Terca) gamma:
TdN
|
|
|
Kruispan,
Bouletpan, Echter pan
|
De
naam van de kruispan is afkomstig van het "gekruist" leggen
(dekken),
dwz. de volgende rij pannen wordt een halve pan verschoven. Kruispannen
worden dus niet recht boven elkaar gelegd. Als er geen
halve pannen beschikbaar waren moest de windveer een stuk over het
pannendak gelegd doorlopen.
Eind 19e eeuw kwam er een nieuwe pan op de markt, gemaakt op een machine
van en in licentie van de Franse fabrikant Boulet uit Parijs, tevens
fabrikant van andere kleikeramische machines. Het model doet denken aan de Jugendstil,
een bol met uitlopers. In Nederland werd de licentie verstrekt in Limburg
aan Echt. Deze platte pan werd aangeduid als kruispan en later vooral als Echter Pan
(Echterpan).
Het dakpanmodel kruispan is vooral geschikt voor renovatie en
restauratie.
Afmeting bijvoorbeeld 20x23 cm.
Eng. boulet tile
|
|
|
|
|
kruispan of boulet-pan (boek houtconstructies, zwiers, 1920):
|
Monier
gamma:
Kruispan
|
|
|
Diamantpan
|
een bijzondere pan van edilians,
de diamantpan met een sterk profiel, in rood of zilverkleurig.
|
|
|
|
Pan van Mehrhoog,
ruitpan, ruitjespan, tuile losangée ("pan met een ruitvorm"), Rautenfalzziegel,
pan van Forbach
|
Een wonderlijke, vlakke kruispan met een ruitmotief, ca. 1850. De pan van
Mehrhoog is
waarschijnlijk van Franse origine. Arie Schellingerhout vermeldt in
"Dakpannen, 2600 jaar terracotta of keramische dakpan" dat de
ruit niet alleen decoratief was maar er ook voor zorgde dat bij zware
regenval het water geleidelijk in de goot loopt en dat de smeltende sneeuw
niet als dikke plakken naar beneden kon schuiven
Door het in verband leggen, loopt de wel door in de driehoek (halve ruit)
van de erboven liggende pan.
Een andere benaming is de Pan van Forbach (Mombers Dakpannengids).
Soms wordt Mehroog geschreven i.p.v. Mehrhoog, maar Mehrhoog is een plaats
in Duitsland niet al te ver van de Rijn.
De pan wordt in het Frans tuile losangée genoemd (pan met een ruitvorm;
losangée is ruit, losange is diamant).
Afmetingen bijvoorbeeld 21x30 cm.
Afbeeldingen o.m. uit Pannenboekje Luijtgaarden.
|
boven- en onderzijde (v.l.n.r.) van de pan van mehrhoog:
|
|
pan van mehrhoog (boek houtconstructies, zwiers, 1920):
|
|
Pan van Hamer, (platte)
hamerpan, Altkircher
Falzziegel, Le Forest-pan, Jewish tile
|
De pan van Hamer is een vlakke pan met aan weerszijden een smalle wel. Er
is ook een variant met een rechte wellen ipv. rond. Er zijn ook witte
pannen van Hamer bekend (voor gebouwen met bederfelijke waar vanwege het
terugkaatsen van de zonnestralen door witte dakpannen).
De gelijkenis van de vorm van de pan met een joods wetboek heeft wellicht
voor de Engelse benaming Jewish tile gezorgd.
Fabrikaat Hamer & Co Nijmegen, ca. 1890.
Afmeting bijvoorbeeld 19,5x23 cm.
Afbeeldingen uit het Pannenboekje van Luijtgaarden
en Monumentenwacht
Gelderland.
|
|
|
platte witte pan van hamer & co (boek houtconstructies, zwiers, 1920):
|
|
Lucas IJsbrandszpan, Lucas IJsbrandszoon pan
(fam. Britzel, Makkum), Schuppenfalzziegel, Draisma de Vries (Achlum)
(soms: Lucas-IJsbrantspan)
|
De Lucas IJsbrandszpan is een grote, zware, platte pan (fabrikant
L.IJ. Britzel,
Makkum), geproduceerd van ca. 1880 tot 1920. Het is een zeer goed
sluitende pan met een zeer kenmerkende tekening. Er is een geglazuurd en
ongeglazuurd (gesmoord) type pan.
De Lucas IJsbrandspan gaf het dak een schubvormig karakter. "De pan was zeer stormvast en zorgde voor een goede waterafvoer. Omdat de pan zeer prijzig was, werd vaak maar een deel van een dak belegd."
De pan komt vooral in Friesland voor.
Afmeting bijvoorbeeld 25x32 cm.
Pdf over deze pan (en meer):
Het panwerk van Lucas IJsbrandsz
en de familie Britzel te Makkum door Otto Gielstra.
De Schuppenfalzziegel van de gebr. Gilardoni lijkt op de
Lucas IJsbrandsz pan.
Vrijwel dezelfde pan werd ook door Draisma de Vries
gefabriceerd in Achlum. De Draisma de Vries pan (ca. 32,5 x 23 cm) is
dunner en kleiner dan de Lucas IJsbrandszpan (41 x 29 cm) en is iets
ronder van vorm.
Zowel Lucas IJsbrandsz als Draisma de Vries hadden hun naam op de
achterzijde (onderzijde) van de pannen.
Afbeeldingen o.m. uit het Pannenboekje van Luijtgaarden,
Erfgoedcentrum
Zutphen, uit de genoemde pdf en van Oudbouw-handel.nl.
|
|
combinatie lucas ijsbrandsz pan en muldenpan;
klik voor de volledige afbeelding:
|
lucas ijsbrandsz pan in makkum:
|
afmetingen van de lucas ijsbrandsz pan; klik voor groter (tekening
a. hazelaar, rdmz, voorganger van cultureel
erfgoed):
|
lucas ijsbrandsz pan (boek houtconstructies, zwiers, 1920):
|
de schuppenfalzziegel van de gebr. gilardoni (rechts) lijkt op de lucas ijsbrandsz (uit
het
panwerk van lucas ijsbrandsz en de familie britzel te makkum door otto gielstra):
|
draisma de vries pan, boven- en onderzijde:
|
|
|
|
Tegelpannen of leipannen |
|
Keramische
tegelpan |
De tegelpan, ook leipan genoemd, is
een kleine platte pan die kruiselings over elkaar wordt gelegd. Door de
grote overlapping is slechts 1/3 van de pan zichtbaar. De pan geeft aan
het dak een vlak uitzicht. Dit type pan is enkel geschikt voor daken met
een minimum dakhelling van 35° (met onderdak).
Aanvankelijk waren leipannen geheel vlak met bovenaan twee gaatjes voor
houten pennetjes, nagels of schroeven om de leipannen aan de panlat te
bevestigen.
Edilians/Imerys
(zoek op tegelpannen) heeft een zeer grote collectie tegelpannen.
(Voor de verschillende soorten leidaken (Maasdak of Maasdekking,
Rijndekking of schubbendak, Leuvense dekking e.d.) zie de Leisteenpagina.) |
edilians tegelpannen; klik
voor groter:
 |
imerys van edilians tegelpan 27x41 ste foy
|
tegelpan van alphons meyer
vrasselt (biber handform):
 |
eenvoudige natuurrode tegelpan van meyer-holsen:
 |
 |
 |
 |
een dakvlak van koramic
tegelpannen:
 |
een kleine tegelpan:
 |
een ander voorbeeld, de monument historique, uit het grote gamma van
leipannen van imerys van edilians:
 |
ee keramische leipan new stonit van eternit:
 |
leipan (keramiekpan, hawkins) van eternit:
|
leipan (keramiekpan, ashdowne) van eternit:
|
tegelpan kirchenmäuschen van creaton:
 |
Koramic
(Wienerberger) gamma:
Pontigny
Aléonard, Patrimoine Aléonard, 301
Pottelberg, Plato
Pottelberg
Monier
gamma:
Domaniale
Eternit
gamma:
New Stonit, Hawkins,
Ashdowne
Lander gamma:
Rechte Snijvorm
Leikon gamma:
Eminence,
Elysee, Perigord, Sologne, Segala, Meursault en Bocage
Imerys van Edilians
gamma:
Abbay, Paysage, Quercy, Terre de Beauce, Hermitage, Senoise, Alezane,
Celtoise, Chevreuse, Chaume, Brumaire, Phalempin, Monument Historique, Ste
Foy e.v.a.
Creaton gamma:
Biberschwanzziegel (allerlei soorten tegelpannen): Klassik, Profil,
Ambiente, Antik, Sakral, Manufaktur
Alphons Meyer
Vrasselt gamma:
Biber Handform |
|
|
Beverstaartpan
(meestal keramiek) en andere vormen leipannen |
De beverstaartpan is een speciaal soort
tegelpan die we in bijvoorbeeld Duitsland regelmatig zien (Biberschwanz).
Afmeting bijvoorbeeld 15x26 cm. |
een
dak met (ooit) veelkleurige beverstaartpannen (leipannen):

veelkleurige beverstaartpannen:

een beverstaart"pan" van hout:


fraaie beverstaartpan van creaton
Meer
voorbeelden van beverstaartpannen
|
Een paar bijzondere vormen van leipannen van Lander:
|

|
|
Lander
gamma:
Ronde Snijvorm, Segment Snijvorm, Zeshoekige Snijvorm, Gotische Snijvorm,
Kerkmuis Snijvorm, Korfboog Snijvorm, Torenleipan
Leikon
gamma:
Meursault
Imerys van Edilians
gamma:
Ecaille
Creaton gamma:
Biberschwanzziegel (allerlei soorten tegelpannen):
Klassik, Profil, Ambiente, Antik, Sakral, Manufaktur
|
|
|
Oegstgeester pan
(Jossenpan)
|
Soms: boomblad-pan. De Oegstgeester pan, Oegstgeester platte pan of Jossenpan is de hartvormige pan
die vooral in de 19e eeuw door de pannenbakkerij Jossen ("De
Nijverheid") werd gefabriceerd, naar een ontwerp van de Engelsman
James Reed. Na sluiting van De Nijverheid in 1907 wordt de Oegstgeester
dakpan nog wel geproduceerd bij andere pannenbakkerijen.
Canoy & Cie uit Steijl toont in 1863 de Oegstgeesterpan in een prospectus
en noemt ze daar Engelse pannen. In Engeland werden deze pannen aangeduid
met Tudor (schubvormig) en Diamond (ruitvormig).
Afmeting bijvoorbeeld 21x22 cm.
Afbeeldingen o.m. KMR Vastgoedopleidingen,
Gemeente
Oegstgeest en Kroon
Keramiek.
|
|
|
|
|
oegstgeester pan (boek houtconstructies, zwiers, 1920):
|
rechts een mal voor een oegstgeester pan
links (kroon keramiek):
|
Voor
uitgebreide historische gegevens over de Oegstgeester pannenfabrieken
(artikel van drs. Carla de Glopper).
|
|
|
Pan van Helder
|
Platte, geribde pan van Helder & Co. Een bijzondere ruitvormige pan van het Friese Helder & CO uit Dokkum,
geproduceerd van ca. 1890-1915. Oorspronkelijk waren de pannen glad maar
ivm. verbeterde afwatering werden ze voorzien van groeven.
Afmeting bijvoorbeeld 23x23 cm.
Afbeeldingen uit het Pannenboekje van Luijtgaarden
en Ed van der Veen (Dachziegelarchiv).
|
|
een dakvlak met niet-gegroefde pannen van helder:
|
|
|
|
Leipan van
vezelcement |
Leipan (vezelcement,
Alterna) van Eternit.
|
|
|
Houten leipan (houten tegelpan) |
een houten leipan kan geïmpregneerd zijn met een vuurafwerende coating:
houten leipannen op dak en dakkapellen bij eigentijdse villa aan de
spaarne, haarlem; asymmetrisch dak; wangen van ongelijke hoogte door speciaal
dakvlak; klik voor de volledige afbeelding van de villa (copyright
pp de meyer en derksen|windt
architecten):
een dak met houten leipannen van arnhemse
fijnhouthandel:
|
Voor natuursteen leien, leipannen, houten shingles en kunststof leien zie
bijvoorbeeld Hegeraat
Leidekkersbedrijf en Leikon.
|
Vlak natuursteen
|
Ook dikke, vlakke natuursteen komt voor als dakpan, ca. 4 cm dik
|
klooster saint-trophime in arles, frankrijk (copyright dig keur, vademecum
de late middeleeuwen, uitgeverij
profiel):
|
|
|
Bijzondere pannen
Gevelpan
Ook: kantpan. Hulpstukken die dienen ter afsluiting van dakzijkanten. Leverbaar in zowel linkse als rechtse uitvoering. Voor de dakhoeken zijn ze uitgevoerd als
gevelonder- en gevelbovenpannen.
|
|
|
Trappan of veiligheidspan
Met deze pan kan een soort trap gemaakt worden om het dak te
beklimmen, een PVC dakpan van Röben.
|
|
Chaperonpan
Hulpstuk voor afwerking van lessenaardaken en aansluitingen op platte
daken.
Voor de dakhoeken zijn er chaperon-gevelpannen beschikbaar.
|
|
|
Doorvoerpan, dakdoorvoer, ventilatiepan
Een doorvoerpan is een hulpstuk bestemd voor ontluchting, ventilatie, het
aanvoeren van verse lucht, het afvoeren van rookgas, een antenne e.d. (zie
bij dakdoorvoer).
Een ventilatiepan dient om de ruimte tussen dakpannen en dakbeschot van verse lucht te voorzien waardoor bv. het dakbeschot sneller droogt.
Zie ook bij lichtpan (de niet met glas o.d.
afgesloten klokpan kon ook voor ventilatie toegepast worden)
|
|
Hulpstukken voor het doorvoeren van ventilatievoorzieningen:
|
|
|
|
|
|
Antennepan
Een antennepan is een hulpstuk voor de doorvoer van een forse antennemast
(met dank aan Hans
Remeeus), tegen lekkage door stuifsneeuw aan zijkanten en
onderzijde voorzien van siliconenkit.
|
|
|
|
Onderpan
Een onderpan is een hulpstuk ter afsluiting van de dakvoet.
Het profiel van de onderkant is dichtgezet, zodat het dakaanzicht, vooral
bij een laag dak, veel fraaier is.
|
|
|
Bovenpan
Bovenpannen zijn aan de bovenzijde vlak afgewerkte pannen voor
toepassing onder halfronde vorsten. Het dakpanprofiel behoeft niet in het
werk te worden dichtgezet, wat het aanzicht ten goede komt. Als variant
zijn ook naar panmodel geprofileerde elementen leverbaar.
|
|
|
Knikpan
|
|
|
knikpan tuile-du-nord:
|
Lichtpan, "glaspan", transparante pan, zie ook lichtpan
(Klöber, Monier,
Kroon Keramiek)
|
|
|
|
|
|
Lichtpan, klokpan, huifpan, doevepan, gaatpan
|
|
|
Pan met zonnecellen (fotovoltaïsche pan
van Imerys van Edilians)
|
|
Aanhoeker,
hier met een hoek- en kilkeperklem
(Wienerberger):
|
|
Hoekkeperpan, hoekkepervorst
|
Hoekkeperpan van Luijtgaarden
dakpannenhandel:
|
|
Zwaluwpan, Mussenpan
Speciale dakpannen bieden nestgelegenheid aan bepaalde vogels. Door het
verdwijnen van de oude daken en dakpannen waar voor vogels voldoende ruimte was
om hun nest te bouwen, wordt door de gierzwaluwpannen en huismussenpannen. Er
zijn ook vleermuispannen. Verg. de mussenpan en
de uilenpan.
|
gierzwaluwpannen, een tuile-du-nord, een romaanse pan en een
sneldekpan:
|
gierzwaluwpannen in het gerenoveerde dak van de lutherse kerk in den helder:
|
één van de 12 gierzwaluwpannen op het poldermuseum in haastrecht:
|
zelfgemaakte gierzwaluwpan van een sneldekpan (met gat erin gemaakt) met
een huifje (zie vooral de site gierzwaluw):
|
gierzwaluwpan
van monier:
|
De mussenpan heeft een kleiner
aanvlieggat.
mussenpan van monier
(monier heeft ook een vogelvide):
|
Uilenpan
De uilenpan is een variant van de zwaluwpan,
waarbij de in- en uitvliegopening duidelijk groter is.
|
Andere zaken die het leven of overleven van dieren vergemakkelijken, zie hulpmiddelen
t.b.v. dieren.
|
|
|
Dakpanklem, dakpanhaak
Dakpanverankering en dakzones (Monier):
|
|
Bij Verbeterd Holle dakpannen van
Teewen:
|
|
Panhaken:
Bij gebruik van verschillende soorten dakpannen zijn vaak ook
verschillende soorten panhaken
nodig (zie op die pagina, hier een paar voorbeelden).
|
ovh-tik panhaak van wienerberger:
|
euro panhaak ovh 206 van monier:
|
|
|
Dakpannenpasta
Om nokvorsten of dakpannen bij hoekkepers en kilkepers goed vast te zetten kan Flexim
worden toegepast:
|
|
|
|
Nokvorsten
Nokvorst, vorst, vorstpan
Er bestaan globaal drie typen nokvorsten waarmee de nok van een zadeldak kan
worden afgewerkt:
- Halfronde vorsten, met een halfcilindrische doorsnede, waarbij de opening
tussen het panprofiel en de vorst moet worden dichtgezet. Halfronde vorsten kunnen in de lengterichting een
ventilatievoorziening hebben.
- Zadel- of omloopvorsten met hetzelfde profiel als de dakpannen. Ze
hebben een vaste hoek en zijn meestal in twee uitvoeringen leverbaar: één
voor dakhellingen van 20-35° en één voor dakhellingen van 35-50°.
- Ballonvorsten, halfcilindrisch en geprofileerd naar panmodel. De
dakhelling is daardoor minder gevoelig, maar voor steile daken zijn ze niet
geschikt.
|
halfronde vorstpan:
|
zadelvorst of omloopvorst:
|
ballonvorst:
|
voor alle typen nokvorsten zijn er begin- en eindvorsten:
|
Vorsthoed (minder terecht: vorstenhoed)
Een vorsthoed wordt toegepast
op ontmoetingen van vorsten van nok- en hoekkepers.
Een vorsthoed kan van een
piron worden voorzien.
|
|
|
|
Schubvorst
Schubvorsten zijn de gebruikelijke hulpstukken voor het
afwerken van hoekkepers; voor de afsluiting bij de dakvoet zijn er "beginschubvorsten".
|
|
Dakpannenhandel Westera
(webshop is Dakpannendeal)
heeft een grote sortering en toont dat
in een fraai tableau bij een dak met wolfseind:
|
|
1. broekstukken
2. linker gevelpan
3. hoekkeperbeginvorst
4. doorvoerpan met ontluchtingspijpje
5. gevelplaten
|
|
Rietvorst hulpstukken
|
|
|
Vooral in het buitenland zijn veel andere, wonderlijke vorsten bekend
Voor meer van deze "bijzondere" vorstpannen, die soms veel op de
klassieke akroterions lijken:
zoek op
internet naar (afbeeldingen) dachschmuck.
|
|
|
|
|
|
Aangroei op betonnen dakpannen
De dakopbouwen met de donkere betonnen pannen zijn later geplaatst, maar hebben
binnen een aantal jaren al forse aangroei (klik op de afbeelding voor groter):
|
|
Maatverschillen
dakpannen
Bij het (na)bestellen van dakpannen zijn de exacte maten belangrijk.
Het Technisch handboek van Monier zegt hier bijvoorbeeld over: "Door bakkrimp zijn kleine afwijkingen mogelijk. Indien u aan uiterste maten gebonden bent, is het raadzaam vooraf te controleren of de geleverde dakpannen en gevelpannen deze toelaten."
En bij Lander: "Maximale en minimale panlatafstanden altijd opgeven bij opdracht!"
Dus: altijd navragen wat de maten van een bepaald type pan zijn bij een bepaalde leverancier.
Het beste is wellicht één of een paar dakpannen te bestellen en na te
gaan of die de gewenste maten hebben.
|
|
|
Gebruikte pannen en
vermiste pannen laten maken
Leveranciers van gebruikte dakpanen
- Dakpannenhandel
Westera
(webshop is Dakpannendeal)
- Koper
Dakpannen Medemblik
-
Luijtgaarden
- Bogers
Dakpannenhandel
-
Deeterink
Dakpannen
Dakpannen opnieuw fabriceren
- Koper
Dakpannen Medemblik maakt ook bepaalde dakpannen op bestelling, dus als er
geen nieuwe of gebruikte pannen verkrijgbaar zijn, kan Koper die voor u maken
- Reszto Restauratie-
en Reproductietechnieken maakt aan de hand van een bestaande
dakpan of bestaand hulpstuk met behulp van een siliconenmal nieuwe
dakpannen
- Dijkstra
Friese Kleiwarenfabriek maakt o.m. dakpannen in alle maten en soorten op basis van een bestaand model,
bijvoorbeeld de platte of vlakke Friese en de Friese golf dakpannen, ook gesmoorde
versies. (Dijkstra Friese Kleiwarenfabriek is voortgekomen uit Dijkstra
Kleiwaren, Ginjaar Kleiwaren en Arbarello.)
(Vermoedelijk) handgemaakte dakpannen
- Meyer
Vrasselt (Alphons Meyer KG Dachzielwerk)
-
Dijkstra Friese Kleiwarenfabriek
-
Pierre Lanter
(Hochfelden, Frankrijk).
|
|
reproductie van dakpannen door reszto
restauratie- en reproductietechnieken; klik voor groter:
|
handgemaakte dakpan van alphons meyer
dachzielwerk:
|
|
|
Enkele dakpanleveranciers (fabrieken en leveranciers, oud en nieuw door elkaar)
|
|
(Rupp, Volstrup, Braas en andere zijn overgenomen door Monier.)
|
Kijk ook eens op het Dachziegelarchiv
(afdruk
dakpanarchief).
|
|
*) Naast alle genoemde bronnen vooral dank aan o.m. Stichting
Historie Grofkeramiek, Koramic,
Kees Wonink en het boekje Dakpannen,
2600 jaar terracotta of keramische dakpan (Arie Schellingerhout, uitgeverij
Primavera).
|
|