Ook, soms: rolwerk. Een cartouche is een omlijsting van een naar voren komend
vlak, ontstaan in de Renaissance.
De rand is een versiering die, in reliëf, enigszins de vorm heeft van een
opgerold blad papier. Op het omsloten vlak staat meestal een tekst of afbeelding.
De cartouche is vaak gemaakt van natuursteen,
hout (houtsnijwerk) of recenter mogelijk beton.
Soms is duidelijk dat de omlijsting een organische vorm heeft, zodat die op
lobben, plooien of kwabben lijkt. Dit wordt een kwabornament genoemd
waarbij vaak sprake is van een kwinkslag, met vleesachtige, vaak wat vervormde kwabbige koppen of met
een grappige figuur.
De cartouche vinden
we meestal boven de ingang of in de kroonlijst.
cartouche met zogenoemd kwabornament, van michiel mosijn
naar gerbrand van den eeckhout (rijksmuseum):
De term cartouche is afgeleid van het Italiaanse cartoccio (opgerold
papier), een afleiding van het Latijnse charta (papier), afkomstig van
het Griekse khartes (papyrusblad); bron Etymologiebank.