perspectief en projectie

De perspectief is het onderdeel van de grafische techniek waarin een driedimensionaal beeld in twee dimensies wordt weergegeven, ofwel diepte wordt weergegeven in het platte vlak. In de architectuur wordt de perspectief vooral gebruikt bij sfeertekeningen en 3D-presentaties van ontwerpen.
De perspectief is de "doorzichtkunde", de kunst iets driedimensionaals op een plat vlak af te beelden en de manier waarop dat gebeurt.
Het perspectief is het "vergezicht", het standpunt en, figuurlijk, het vooruitzicht op een goede ontwikkeling.

De perspectief omvat een aantal aspecten, o.m.:
- het zichtpunt (oogpunt, de locatie of het standpunt van waaruit je naar het object kijkt, vaak op ooghoogte)
- het object (het driedimensionale voorwerp of complex van voorwerpen)
- de methode waarop het object in het platte vlak wordt weergegeven, specifiek de horizon, de verdwijnpunten (vluchtpunten), perspectief en projectie
- tussen oog en object: de voorstelling (het tafereel) in twee dimensies.

Verdwijnpunten zijn de punten waar naartoe alle bijbehorende lijnen lopen. "Bijbehorende" omdat er in één voorstelling méér verdwijnpunten kunnen zijn. Vaak bevindt het verdwijnpunt zich op de denkbeeldige horizon of ergens hoog in de lucht.

De horizon is de horizontale lijn door het verdwijnpunt of door twee verdwijnpunten (vaak op ooghoogte). De horizon speelt een rol bij de manier waarop we naar het object kijken:
- als (een deel van) het object zich boven de horizon bevindt, zien we o.m. de onderkant van dat (deel van het) object
- als (een deel van) het object zich onder de horizon bevindt, zien we o.m. de bovenkant van dat (deel van het) object.

Een perspectieftekening zonder verdwijnpunten wordt meestal een projectie genoemd. 
Vaak worden projecties ook perspectieven genoemd, maar: bij projecties blijven alle in werkelijkheid evenwijdige lijnen ook in de afbeelding evenwijdig.

Soorten projecties zijn o.m.:
- vlakke projectie, platte projectie, orthogonale projectie of rechthoekige projectie: het object wordt onvervormd maar plat afgebeeld in vooraanzicht, zijaanzicht en bovenaanzicht; voordeel van de vlakke projectie is dat de maatverhoudingen op papier zichtbaar blijven; vlakke projecties zijn belangrijk in de architectuur en de bouwtechniek omdat alle maten ook op de projectie correct zijn weergegeven; bij de vlakke projectie wordt bij voorkeur het object achter de afgebeelde projectie verondersteld (de zogenoemde Amerikaanse projectie); de term orthogonaal is afgeleid van de Griekse woorden orthos (recht) en gonia (hoek)
- plattegrond: is als orthogonale projectie te beschouwen; het is een horizontale doorsnede van bijvoorbeeld een bouwwerk
- axonometrische projectie, orthografische projectie of parallelle projectie: er zijn geen verdwijnpunten (en is daarom in nauwere zin eigenlijk geen perspectief, maar een projectie); evenwijdige lijnen in de werkelijke wereld zijn ook evenwijdig in de afbeelding met axonometrisch perspectief; objecten die in werkelijk even groot zijn, zijn dat ook op de axonometrische afbeelding, dus identieke gebouwen op de achtergrond zijn even groot als op de voorgrond; de objecten worden op de projectie onder een bepaalde hoek geplaatst, vaak 30 of 60 graden; de term axonometrie is afgeleid van de Griekse woorden axon (as) en metria (meting); de term orthografisch is afgeleid van de Griekse woorden orthos (recht) en graphein (inkrassen, schrijven)
- isometrische projectie is een variant van de axonometrische projectie om het tekentools en gebruikers gemakkelijker te maken, door gelijke lengten ook op de afbeelding een gelijke lengte te geven; bij het isometrische perspectief zijn bovenkant, zijkant en voorkant van het object zichtbaar; de voorvlakken corresponderen met de werkelijke vorm; voordeel van een isometrische afbeelding is dat alle maten eruit kunnen worden afgelezen, dus handig in de techniek; alle verticale lijnen gaan recht omhoog; alle horizontale lijnen meestal onder een hoek van 30 graden; een zuiver isometrische perspectief geeft een wat gekunsteld beeld (iso in isometrisch betekent gelijk)
- dimetrische projectie: is een andere variant van de axonometrische projectie waarbij één van de drie assen een andere schaal heeft; een dimetrische projectie geeft een natuurlijker beeld dan een isometrische (di in dimetrisch betekent twee, d.w.z. twee maateenheden)
- cavalier projectie en cabinet projectie zijn andere varianten van de axonometrische projectie
- planimetrische projectie (vergelijkbaar met isometrische projectie, maar de hoek is op papier getekend 90 graden).

Soorten perspectief zijn o.m.:
- centrale perspectief of ooghoogteperspectief (soms: centrale projectie, lijnperspectief): het object dat gezien wordt, wordt op een plat vlak uitgebeeld vanuit het standpunt van het oog van de waarnemer; er kunnen meer verdwijnpunten zijn
- vogelvluchtperspectief of vogelperspectief: het object wordt bezien vanuit een zeer hoog zichtpunt, zoals een vogel hoog in de lucht
- kikkerperspectief of kikvorsperspectief: perspectief vanuit een laag zichtpunt, zoals een kikker het zou zien
- wormperspectief: vanuit een zeer laag zichtpunt, voor te stellen onder de grond
- atmosferische perspectief (soms: luchtperspectief) is geen lijnperspectief maar volgt een aantal algemene perspectiefregels: de voorgrond bevat grotere objecten dan de achtergrond, objecten op de achtergrond zijn vager dan op de voorgrond, kleuren op de achtergrond zijn ook "koeler", bijvoorbeeld blauwgrijs; atmosferische perspectief komt vooral op schilderijen voor.

Vooral in de Barok werd veel kunst in perspectief uitgevoerd.

schema projecties/perspectief, benamingen en normen iso 5456; klik voor groter (constructiv):

PROJECTIES: vlakke projectie: vlakke projecties vooraanzicht, rechterzijaanzicht en bovenaanzicht; klik voor groter (amerikaanse projectie; niutec):

axonometrische projecties: axonometrische projecties isometrisch, planimetrisch, cavalier en cabinet; klik voor groter (e. van het schip, wiki bouwkunde tudelft):

PERSPECTIEVEN: voorbeelden van perspectief met 1, 2 en 3 verdwijnpunten; klik voor groter (wolfram mathworld):

één verdwijnpunt: perspectief met 1 verdwijnpunt van een object boven de horizon; alle horizontale en verticale lijnen blijven horizontaal resp. verticaal (komen niet samen in een verdwijnpunt); één verdwijnpunt wordt bijvoorbeeld toegepast wanneer we loodrecht op een object kijken; klik voor groter:

voorbeeld van perspectief met 1 verdwijnpunt op de horizon (knerbert):

centraal perspectief met 1 verdwijnpunt bij het schilderij "het banket van herodes" van domenico ghirlandaio, 1490: alle zichtlijnen (vluchtlijnen) gericht op christus; klik voor groter (schooltv):

twee verdwijnpunten: perspectief met 2 verdwijnpunten van een object onder de horizon; alle horizontale en verticale lijnen blijven horizontaal resp. verticaal (komen niet samen in een verdwijnpunt); twee verdwijnpunten wordt bijvoorbeeld toegepast wanneer we het object onder een hoek bezien; klik voor groter:

voorbeeld van perspectief met 2 verdwijnpunten op de horizon:

een ander voorbeeld van perspectief met 2 verdwijnpunten (mms e-learning):

drie verdwijnpunten: perspectief met 3 verdwijnpunten, waarvan er 2 op de horizon liggen; er zijn normaliter geen lijnen evenwijdig aan elkaar of aan de horizon; drie verdwijnpunten worden bijvoorbeeld toegepast wanneer er (veel) hoge gebouwen in beeld zijn; klik voor groter: 3 verdwijnpunten: wormperspectief:

3 verdwijnpunten: vogelperspectief:

voorbeeld van perspectief met 3 verdwijnpunten, naar boven gericht; klik voor groter (perspective drawing help):

voorbeeld van perspectief met 3 verdwijnpunten, naar beneden gericht; klik voor groter (perspective drawing help):

vogelvluchtperspectief: vogelvluchtperspectief; klik voor groter (medemblik):

kikkerperspectief: kikvorsperspectief (links) van één eik met 7 stammen (rechts) (institut du patrimoine wallon):

iets anders: perspectief bij een trompe l'oeil:

Documentatie
- Conventies bouwkundig tekenen (van Constructiv, België)

- Tekening lezen (van Wema, België)

NEN-EN 5456 "Technisch tekenen" behandelt projecties en perspectief.

De term perspectief is ontleend, deels via het Franse perspective (leer van de lichtbreking, kunst van het weergeven in perspectief), aan het middeleeuws Latijnse perspectiva (optica, leer van de lichtbreking), de zelfstandig gebruikte vrouwelijke vorm van het bijvoeglijk naamwoord perspectivus (in verband met de optica), gevormd uit per (door ... heen) en specere (zien, bekijken); bron Etymologiebank.

Verg. trompe l'oeil.

Eng. perspective