merkteken

In de bouwwereld is een merkteken een aanduiding (figuur, letter, cijfer, symbool) op bouwmateriaal (meestal hout, steen of lood) dat aangeeft: 
- de fabrikant (de maker
)
- de herkomst (bijvoorbeeld welke steengroeve, nummer van de partij)
- de vervoerder of handelaar
- de controleur
- de behandelaar (steenhouwer, timmerman, dakdekker, zilversmid; denk ook aan
het trotseerloodje of het zilvermerk)
- de samenhang van onderdelen van de constructie (paringstekens, wat hoort bij wat)
- de volgorde van plaatsen (assemblagemerken of telmerken)
- de eigenaar (bijvoorbeeld: een merkteken in bouwhout voor een kap, het vlotmerk bij vers hout, de
graffiti van de Romeinen, persoon of legeronderdeel).

Merktekens zijn dus, naast volgordetekens e.d., ook een soort handelsmerk (trade mark) dat de fabrikant of leverancier aangeeft zodat bij klachten of juist complimenten de juiste persoon aangesproken kan worden.
Merktekens werden ook gecombineerd, bijvoorbeeld een handelaarsteken (van wie de timmerman zijn hout betrok) en een telmerk (volgordeteken van spantdelen e.d.).


graffiti, merkteken uit de romeinse tijd, stempel van het "15e cohort vrijwillige burgers", omgeving leiden-roomburg (archeon,; foto joostdevree):


steenhouwersmerken (steenhouwerstekens, metselaarstekens) dienden o.m. als controleteken bij de betaling van steenhouwers; sinds de 12e eeuw zijn deze tekens bekend; oorspronkelijk dienden zij om het loon van de steenhouwer/metselaar te bepalen; vanaf de 14e eeuw werd het teken meer een signatuur, te vergelijken met een meesterteken;
16e-eeuwse steenhouwersmerken op de stadsmuur van amsterdam (inleiding in de bouwhistorie van ronald stenvert en gabri van tussenbroek, uitgeverij matrijs):


voorbeeld van een steenmerk (uit "vervangende stenen afwerken", cultureel erfgoed):


assemblagemerken of telmerken op natuursteenleveranties zodat op de bouwplaats de volgorde van de te stapelen stenen duidelijk was; hier cijfers van onder naar boven en letters van links naar rechts (inleiding in de bouwhistorie van ronald stenvert en gabri van tussenbroek, uitgeverij matrijs):


paringstekens
:


timmermanstekens:


trotseerloodje:


(merk)teken op straatsteen kralingse bos; gezien het handschrift wellicht al aangebracht bij aanleg in de jaren 1930 (foto joostdevree):


teken t, waarschijnlijk via de mal verdiept in baksteen; de letter t lijkt verhoogd te liggen maar het is toch echt verdiept, verg. de speculaasplank voor dit soort visuele rariteiten; klik voor de afbeelding die het omgekeerd toont en nu ligt de letter t wél verlaagd (foto joostdevree):


nieuwe versies van "merktekens" (resp. isobouw en iko-enertherm):


andere soorten merktekens (nap-bout foto kadaster rdnap en meetpunt foto joostdevree):


Zie ook semiotiek, symbool.
Verg. metselteken.

Eng. mark