Ook
raatakkers, Celtic fields. "Zwervende erven" is een term uit de archeologie en heeft
betrekking op de Late Bronstijd (na 1100 v.Chr.) en de IJzertijd (van 750 v.Chr.
tot 400 v.Chr.), de tijd van de urnenvelden. Zwervende erven zijn de erven van
boerderijen (op zandgronden?) waarbij na één of twee generaties (*) het erf op een ander locatie
werd aangelegd, waarschijnlijk soms maar een paar honderd meter verderop. De
niet versleten of verrotte delen van de boerderij kunnen bij de bouw van
de nieuwe boerderij hergebruikt zijn. Onder erf wordt hier
verstaan de boerderij met de erbij behorende akkers. Een akker was zo'n 40 bij 40
meter en omgeven door lage walletjes van grond of houtwallen.
Vaak lagen een aantal erven
bij elkaar zodat men elkaar kon helpen als dat nodig was. Vermoed wordt dat zo'n
akkercomplex twee tot drie gezinnen (woningen) omvatte. Op die manier ontstond
een kleine gemeenschap die nauwelijks afhankelijk was van anderen en een
zogenoemde autarkische samenleving vormde. Voor een aantal zaken was men
uiteraard afhankelijk van rondreizende verkopers, bijvoorbeeld voor huisraad als
ketels en messen, voor gereedschap, voor zout e.d. De
boerderijen waren zogenoemde woonstalhuizen waar zowel het boerengezin als de
dieren onderdak vonden. De boerderijen werden voornamelijk opgebouwd uit hout
(palen), riet en plaggen.
Verplaatsen van het erf was noodzakelijk omdat na één of twee generaties de
boerderij was vervallen door verrotting en de grond was uitgeput door het telen
van dezelfde gewassen. Andere redenen om het erf te verplaatsen, kunnen zijn:
overstromingen, nieuwe buren, overlijden van de boer (er zou dan een taboe op
het erf rusten waarna de boerderij afgebroken zou moeten worden; archeologen
moeten toch ook soms met iets nieuws komen; veel archeologen blazen hun vondsten
en ideeën nogal op). Dat de boer louter om te "zwerven" zijn
boerderij en erf zou verplaatsen, lijkt onwaarschijnlijk.
Wonderlijk is dat de erven zich verplaatsten, maar de grafheuvels
niet. Waarom zou je ook steeds andere begraafplaatsen maken? Begraafplaatsen
worden immers bij de aantallen waar het toen om ging, niet snel "vol" en de
grafheuvels konden gemakkelijk uitgebreid worden (terwijl bij de woning en de erven wel sprake is van verval en uitputting).
"Het onderzoek en terreinwerk in Nederland, Engeland en Duitsland hebben
geleid tot nieuwe inzichten in het landgebruik van celtic fields. Zo wees
paleo-ecologisch onderzoek (pollenonderzoek en onderzoek van macroresten) in de
Salisbury Plains uit dat daar onder meer spelt, emmertarwe en gerst werden
geteeld. Een fosfaatanalyse in Noordwest-Duitsland weer erop dat er meststoffen
werden gebruikt op de akkers. In Drenthe werd een geïntegreerd onderzoek met
o.a. palynologie (pollenanalyse) uitgevoerd. Er konden verschillende fasen in
het ontstaan en het gebruik van de celtic fields aangetoond worden." (Bron Archeologie
Magazine 2012/06)
Er wordt (weer) veel onderzoek gedaan naar celtic fields waarbij naast
luchtfoto's ook gebruik wordt gemaakt van laseraltimetrie. Met laseraltimetrie
kan door de bomen van bossen worden "gezien". Dat heeft het voordeel
dat de zwervende erven niet omgeploegd zijn ten behoeve van nieuwere
akkerbouwcomplexen. "Het basisprincipe
van laseraltimetrie, ook Airborne Laser Scanning (ALS) of Light Detection and
Ranging (Lidar) genoemd, berust op het zenden van laserpulsen naar het aardoppervlak vanuit een vliegtuig of een
helikopter. Deze pulsen, met ongeveer 25 cm diameter, worden gereflecteerd door één of meerdere objecten. Per laserpuls ontstaan
er zo één of meerdere echo’s die terug opgevangen worden door een scanner."
(Bron Laseraltimetrie en de kartering van Celtic Fields in de Belgische Kempen: mogelijkheden en
toekomstperspectieven.)
klik op de meeste afbeeldingen voor groter
lage begroeide wallen bij de zwervende erven (celtic
fields) in het landschap van pembrokeshire, engeland (dyfed
archeology):
voormalige zwervende erven (celtic fields), urnenvelden en grafheuvels; klik
voor volledige afbeelding (afb. quentin bourgeois in archeologie
magazine m.b.v. actueel hoogtebestand nederland ahn)
Voorbeelden van zwervende erven zijn o.m. getraceerd bij Riethoven (Bergeijk),
Maarsbergen, Odoorn en in België Meeuwen-Gruitrode, de Lindelse Heide/Holven en
het Kolisbos in Neerpelt.
(*) Elders wordt gesproken over drie tot vier generaties.
(**) "Bron: K. Schinkel (1994): Zwervende erven, bewoningssporen in Oss-Ussen uit bronstijd, ijzertijd en Romeinse tijd, opgravingen 1976-1986 (Proefschrift Leiden)."