zwervende erven

Ook raatakkers, Celtic fields. "Zwervende erven" is een term uit de archeologie en heeft betrekking op de Late Bronstijd (na 1100 v.Chr.) en de IJzertijd (van 750 v.Chr. tot 400 v.Chr.), de tijd van de urnenvelden. Zwervende erven zijn de erven van boerderijen (op zandgronden?) waarbij na één of twee generaties (*) het erf op een ander locatie werd aangelegd, waarschijnlijk soms maar een paar honderd meter verderop. De niet versleten of verrotte delen van de boerderij kunnen bij de bouw van de nieuwe boerderij hergebruikt zijn. Onder erf wordt hier verstaan de boerderij met de erbij behorende akkers. Een akker was zo'n 40 bij 40 meter en omgeven door lage walletjes van grond of houtwallen.

Vaak lagen een aantal erven bij elkaar zodat men elkaar kon helpen als dat nodig was. Vermoed wordt dat zo'n akkercomplex twee tot drie gezinnen (woningen) omvatte. Op die manier ontstond een kleine gemeenschap die nauwelijks afhankelijk was van anderen en een zogenoemde autarkische samenleving vormde. Voor een aantal zaken was men uiteraard afhankelijk van rondreizende verkopers, bijvoorbeeld voor huisraad als ketels en messen, voor gereedschap, voor zout e.d. De boerderijen waren zogenoemde woonstalhuizen waar zowel het boerengezin als de dieren onderdak vonden. De boerderijen werden voornamelijk opgebouwd uit hout (palen), riet en plaggen.

Verplaatsen van het erf was noodzakelijk omdat na één of twee generaties de boerderij was vervallen door verrotting en de grond was uitgeput door het telen van dezelfde gewassen. Andere redenen om het erf te verplaatsen, kunnen zijn: overstromingen, nieuwe buren, overlijden van de boer (er zou dan een taboe op het erf rusten waarna de boerderij afgebroken zou moeten worden; archeologen moeten toch ook soms met iets nieuws komen; veel archeologen blazen hun vondsten en ideeën nogal op). Dat de boer louter om te "zwerven" zijn boerderij en erf zou verplaatsen, lijkt onwaarschijnlijk.

Wonderlijk is dat de erven zich verplaatsten, maar de grafheuvels niet. Waarom zou je ook steeds andere begraafplaatsen maken? Begraafplaatsen worden immers bij de aantallen waar het toen om ging, niet snel "vol" en de grafheuvels konden gemakkelijk uitgebreid worden (terwijl bij de woning en de erven wel sprake is van verval en uitputting).

"Het onderzoek en terreinwerk in Nederland, Engeland en Duitsland hebben geleid tot nieuwe inzichten in het landgebruik van celtic fields. Zo wees paleo-ecologisch onderzoek (pollenonderzoek en onderzoek van macroresten) in de Salisbury Plains uit dat daar onder meer spelt, emmertarwe en gerst werden geteeld. Een fosfaatanalyse in Noordwest-Duitsland weer erop dat er meststoffen werden gebruikt op de akkers. In Drenthe werd een geïntegreerd onderzoek met o.a. palynologie (pollenanalyse) uitgevoerd. Er konden verschillende fasen in het ontstaan en het gebruik van de celtic fields aangetoond worden." (Bron Archeologie Magazine 2012/06)

Er wordt (weer) veel onderzoek gedaan naar celtic fields waarbij naast luchtfoto's ook gebruik wordt gemaakt van laseraltimetrie. Met laseraltimetrie kan door de bomen van bossen worden "gezien". Dat heeft het voordeel dat de zwervende erven niet omgeploegd zijn ten behoeve van nieuwere akkerbouwcomplexen. "Het basisprincipe van laseraltimetrie, ook Airborne Laser Scanning (ALS) of Light Detection and Ranging (Lidar) genoemd, berust op het zenden van laserpulsen naar het aardoppervlak vanuit een vliegtuig of een helikopter. Deze pulsen, met ongeveer 25 cm diameter, worden gereflecteerd door één of meerdere objecten. Per laserpuls ontstaan er zo één of meerdere echo’s die terug opgevangen worden door een scanner." (Bron Laseraltimetrie en de kartering van Celtic Fields in de Belgische Kempen: mogelijkheden en toekomstperspectieven.)

klik op de meeste afbeeldingen voor groter lage begroeide wallen bij de zwervende erven (celtic fields) in het landschap van pembrokeshire, engeland (dyfed archeology):

voormalige zwervende erven (celtic fields), urnenvelden en grafheuvels; klik voor volledige afbeelding (afb. quentin bourgeois in archeologie magazine m.b.v. actueel hoogtebestand nederland ahn)

voormalige zwervende erven, luchtfoto:

maarsbergen (maarn- maarsbergen natuurlijk):

impressie van een nederzetting uit de late ijzertijd en haar omgeving (**):

ijzertijdboerderij openluchtmuseum (cultureel erfgoed):

Documentatie
- Laseraltimetrie en de kartering van Celtic Fields in de Belgische Kempen: mogelijkheden en toekomstperspectieven (van Guido Creemers, Erwin Meylemans, Joyce Paesen en Marc De Bie)

Voorbeelden van zwervende erven zijn o.m. getraceerd bij Riethoven (Bergeijk), Maarsbergen, Odoorn en in België Meeuwen-Gruitrode, de Lindelse Heide/Holven en het Kolisbos in Neerpelt.
 
Verg. bocagelandschap, cromlech, dolmen, hunebed, megaliet, tumulus en wellicht terp en ruilverkaveling.

Eng. Celtic fields

(*) Elders wordt gesproken over drie tot vier generaties.
(**) "Bron: K. Schinkel (1994): Zwervende erven, bewoningssporen in Oss-Ussen uit bronstijd, ijzertijd en Romeinse tijd, opgravingen 1976-1986 (Proefschrift Leiden)."