Eclecticisme (1850-1910)

1. Het Eclecticisme is de bouwstijl waarbij men het beste van vroegere bouwstijlen combineert tot een nieuw geheel.  Motieven werden vaak op originele wijze verwerkt. Men zette zich af tegen het statige, starre Neo-Classicisme (eigenlijk gebeurde dat in de laatste fase van het Neo-Classicisme ook, omdat er toen al meer kenmerken van andere bouwstijlen werden toegevoegd). Men was in concurrentie met de ingenieurs, en de architecten brachten hun kennis van de geschiedenis in. Zij vonden dat een gebouw karakter moest hebben. Het vinden van een eigen, niet-historische vormgeving was belangrijk. Eclectische architecten voelden zich vrijer dan andere architecten, zij konden  immers elementen kiezen uit alle voorgaande bouwstijlen...
Door haar flexibele aard kon deze stroming worden toegepast bij alle gebouwen, bestaande en nieuwe. Het was aan de architect en wellicht de opdrachtgever welke elementen van vroegere bouwstijlen werden gecombineerd.

Een citaat van Geert Palmaerts na onderzoek in Franse bronnen: "Het eclecticisme werd kort na 1800 in Parijs geformuleerd, eerst als filosofische redenering die leerde dat zowel het persoonlijke leven als grote zaken als het landsbestuur het meest gediend werden als naar "het juiste midden" (le juste milieu) werd gestreefd. Aan weerskanten van dat midden bevonden zich immers de uitersten en wanneer die tegenover elkaar stonden, bijvoorbeeld in godsdienstige of politieke kwesties, waren strijd en stagnatie het gevolg. Behalve dat het zoeken naar het juiste midden een middel was om onvruchtbare tegenstellingen te vermijden, leerde het filosofisch eclecticisme dat de synthese van uitersten een hoger ontwikkelingsstadium bracht, een voorwaarde voor verdere groei."

Er zijn drie varianten Eclecticisme bekend:
- Rondboog-eclecticisme (sober; utiliteitsbouw als fabrieken, stations)
- Internationaal eclecticisme (Franse Lodewijkstijlen; hotels, warenhuizen, luxe woningen, kerken)
- Schilderachtig eclecticisme (rijk, verticaal gericht, asymmetrisch silhouet, veel hout en baksteen; luxe woningen).

De gebouwenfoto's tonen het Hollandia-gebouw in Vlaardingen ontworpen door Pleun. van der Berg, gebouw Luchtenburgh in Den Haag, de basiliek in Oudenbosch van Pierre Cuypers en Gerard van Swaay, en de Nicolauskerk in Wolphaartsdijk van Herman Hana en J. Smits.
De basiliek in Oudenbosch is ontworpen door Pierre Cuypers, de bouw is in 1865 gestart en voltooid onder leiding van Gerard van Swaay (voorgevel, voltooid 1892). De basiliek is ontworpen naar het voorbeeld van de St. Pieter in Rome en de gevel is een kopie van de St. Jan van Lateranen.

eclecticisme, hollandiagebouw vlaardingen, architect pleun van der berg, in twee delen gebouwd in 1897 en 1912; klik voor groter (geschiedenis van vlaardingen):

de gevel van de luchtenburgh is eclecticistisch (het gebouw zelf stamt uit 1645), den haag:

eclecticisme, basiliek oudenbosch, architecten p.j.h. cuypers en (voorgevel) g.j. van swaay, 1865-1880; klik voor groter (detail foto rené hoeflaak):

eclecticisme, nicolauskerk, wolphaartsdijk, architecten h. hana en j. smits, 1861; klik voor groter (limowreck wikipedia):

Tekst van Geert Palmaerts uit Eclecticisme (Over moderne architectuur in de negentiende eeuw) en Sterrenstof (Honderd jaar mythologie in de Nederlandse architectuur, van Auke van der Woud). Met dank aan Marcel Deelen voor interessante aanvullingen.

Zie ook archaïserend.
Verg. Postmodernisme (ook als een eclectische bouwstijl te beschouwen).

Eng. eclecticism

2. Het eclecticisme omvat ook de andere kunsten en staat dan voor het streven om verschillende denkvormen, werkwijzen, stijlen of motieven te versmelten tot iets nieuws.