CLT, cross-laminated timber

Ook: kruislaaghout (KLH). Cross-laminated timber (CLT) is een voorbeeld van een gelijmd houtconstructie. "CLT is een houtbouwproduct dat opgebouwd wordt uit kruislings verlijmde éénlaagsplaten. De CLT-panelen bestaan dus uit meerdere lagen en zijn afhankelijk van de belasting te verkrijgen in verschillende diktes. De verlijming vindt plaats middels een milieuvriendelijke lijm." 
Meestal zijn de platen 3-, 5- of 7-laags; wanneer de buitenste laag (zichtlaag) van een andere houtsoort is, wordt het aantal meestal lagen even (4-, 6 of 8-laags). 
Deze platen hebben, afhankelijk van de fabrikant, een maximale grootte van bijvoorbeeld 2,95x16 m of 3,50x22 m of 1,25x24 m, 

Cross-laminted timber wordt vaak toegepast als wand-, vloer- en/of dakelement, bijvoorbeeld bij houtskeletbouw en voor interieurs. Hiermee vervangt CLT bij kleinere gebouwen constructief beton en staal. Bij grote gebouwen kan een staalskelet worden toegepast.

Voordelen van CLT:
- door de gekruiste lagen is uitzetting en krimp bij veranderingen van vochtigheid en  temperatuur vrij gering
- massieve constructie (de panelen worden aan elkaar verbonden; bij niet-hoogbouw is geen ander skelet nodig)
- droge constructie
- zelfdragend en groot draagvermogen (ook voor horizontale lasten)
- panelen zijn strak tegen elkaar te plaatsen (nodig voor een goede luchtdichtheid van een gebouw; hierdoor ook minder kans op koudebruggen)
- wand met geringe knik (tenzij smalle kolom)
- redelijk brandveilig (mede door de dikte en de compactheid; per minuut brandt CLT ca. 0,7 mm)
- aangenaam binnenklimaat (door de isolerende werking van hout; het oppervlak van wanden en vloeren is snel warm en blijft lang warm)
- bestand tegen aardbevingen (tot op zeker niveau)
- flexibele vormgeving (niet gebonden aan standaardmaten) 
- uit te voeren in hoge mate van prefab (de panelen worden vaak compleet met deur- en raamopeningen geleverd, met hoeken ingezaagd om aan andere panelen te passen enz.)
- snelle bouw, mede door de droge constructie (geen wachttijden tot het materiaal hard is zoals bij in situ gestort beton; bouwen met CLT is meer assembleren)
- gemakkelijk te verwerken (zagen, vingerlassen e.d.) en te bewerken (gaten boren, schroeven aanbrengen e.d.)
- door het lamineerproces wordt het grootste deel van het hout gebruikt (slechte stukken worden weggezaagd en niet gebruikt)
- duurzaamheid: CO2-neutraal (koolstof is en blijft opgeslagen in het hout; denk wel aan de hele levenscyclus: CLT moet eigenlijk hergebruikt worden).

Nadelen van CLT:
- massa is vrij groot (in vergelijking met houtskeletbouw met spouw), maar klein in verhouding met beton
- dikte is vrij groot
- architectonisch: vooral platte panelen (CLT is zeer moeilijk in gebogen vorm te maken)
- gelet moet worden op de vochtigheid van de panelen (en dus van de omgeving) tijdens opslag en gedurende het gebruik; met betrekking tot vochtigheid is een voordeel van hout dat het een goede vochtregulator is (mits niet voortdurend vochtig)
- gevelbekleding is nodig (vaak hout om de duurzaamheid te benadrukken en vanwege het gewicht)
- muurisolatie is nodig (buitenmuur)
- bij appartementen is extra geluidsisolatie nodig tussen de appartementen
- bij het assembleren van de prefab CLT-panelen tot een gebouw is een kraan nodig
- toekomstige aanpassingen aan het gebouw (andere functie e.d.) zijn wellicht moeilijker te realiseren
- bij complexe constructies zijn constructieve berekeningen moeilijk (een grotere constructies kan eventueel voorzien worden van een stalen skelet of van stalen delen)
- kosten...?

een clt-paneel met 8 lagen (binderholz):

verbinding tussen clt-panelen (fp innovations):

clt, ook toegepast in interieur (de groot vroomshoop):

clt-hoogbouw met stalen skelet en donker architectonisch baksteen (hawkins\brown architecten):

groot prefab clt-paneel (binderholz):

houtskelet van clt-panelen, afwerking vloer en wand (binderholz):

assembleren met clt-panelen (greenspec):

assembleren met clt-panelen (binderholz):

Documentatie
- Bouwen met CLT (van Timberteam)

- Cambourne Village College, Cambridge (van X-LAM Alliance)

Met dank aan o.m. De Groot Vroomshoop, X-LAM Alliance, Hawkins\Brown, Binderholz, Timberteam.

Verg. houtskeletbouw, gelamineerde spant, vakwerk.

Verwar de term kruislaaghout niet met kruishout.

Eng. cross-laminated timber, crosslam, xlam, CLT