Een
basculebrug is een beweegbare brug met een brugklep
(het wegdek) en in het verlengde daarvan een ballastarm (de staart) met een contragewicht
(het tegengewicht, de ballast). Ballastarm en ballast
bevinden zich meestal in de basculekelder in een landhoofd (eerste
tekeningen; het landhoofd is hier het deel van de oever dat de verbinding vormt met
brug).
De basculebrug bevat een rondsel, een tandwiel dat aan het uiteinde van
het contragewicht bevestigd is en dat over een tandbaan van een kwart cirkel loopt.
De brug draait om de horizontale as
langs dit tandrad, waardoor brugdek en contragewicht (ballastgewicht)
"verticaal" bewegen. De basculebrug is zó uitgebalanceerd dat het
ballastgewicht in evenwicht is met de brugklep. De foto geheel
onder toont een deel van het soms immens grote tandradmechanisme in de basculekelder.
Naast "enkele"
basculebruggen bestaan er ook "dubbele basculebruggen"
waarbij aan elke zijde van de rivier
een basculebrug in het landhoofd is opgesteld; voorbeelden van dubbele
basculebruggen zijn de Spijkerbrug in Middelburg, de Lange IJzerenbrug in
Dordrecht en een recenter model in Loenen en natuurlijk de Tower Bridge in
Londen.
Er zijn ook basculebruggen met het contragewicht boven het wegdek
en door drijfstangen geopend of gesloten wordt, waardoor het een soort ophaalbrug wordt,
een zogenoemde Straussbrug. De staartbrug heeft ook het contragewicht boven het wegdek,
maar heeft een duidelijker langgerekte vorm.
Verder is er nog een specifiek soort basculebrug, de rolbasculebrug (ook
wel Scherzerbrug of wiegbrug genoemd), waarbij het vaste draaipunt
is vervangen door een kwadrant, een kwart cirkelsegment, die over een rolbaan
loopt. Voordeel van de
rolbasculebrug is dat deze sneller en verder open kan dan de overige typen
basculebrug. De Amerikaan William Scherzer kreeg in 1894 patent op dit brugtype.
Een bijzondere uitvoering van een basculebrug is de Spanjaardsbrug in Rotterdam:
het bewegingswerk bestaat uit een hydraulische cilinder die aangedreven wordt
met de druk van het waterleidingnet; 's winters werd het water afgetapt en werd
de brug met de hand bediend; later is elektrische verwarming geďnstalleerd om
in de winter bevriezen van het water in de cilinder te vermijden.