telmerken

Soms: stelmerken. Telmerken zijn de volgordetekens op de onderdelen van een constructie werden gekerfd, geslagen of geschreven om aan te geven in welke volgorde de constructie opgebouwd moet worden, bijvoorbeeld bij de balken en spanten e.d. van een kapconstructie. 
In de timmerwerkplaats werden de telmerken aangebracht. Vroeger werden de markeringen meestal in Romeinse cijfers of een soort afgeleide daarvan uitgevoerd, tegenwoordig in de ons bekende Arabische cijfers. Om de telmerken te scheiden werd soms het #-teken gebruikt.
De zogenoemde gehaalde telmerken werden met een guts ingekerfd in het hout. Door éénmaal kort met de guts te steken ontstaat een zogenoemd C-tjes-telmerk of eitjestelmerk (naar de vorm van de kerf: een C of een amandelvorm). Bij panden van vóór ca. 1550 komen veel gesneden of gehaalde telmerken voor. Later is men de telmerken gaan "hakken": de merken werden bijvoorbeeld met hamer en beitel aangebracht. Ook werden telmerken gemaakt met bijvoorbeeld ritsmes, bijl, kraspen, zaag of ander scherp voorwerp.

Om naast de volgorde van spanten ook de voor- en achterkant van een spant aan te geven werden de telmerken aan de ene zijde van het spant "normaal" aangegeven en aan de andere zijde met zogenoemde gebroken telmerken: het telmerk met een knikje erin.

Naast markeringen om de volgorde aan te geven zijn er markeringen:
- voor de fabrikant, vervoerder, handelaar of eigenaar (merktekens) 
- om aan te geven welke balken of stijlen o.d. bij elkaar behoren (paringstekens)
- in het hout terwijl het hout nog in het water lag (samengebracht tot een vlot: het vlotmerk; het vlotmerk geeft de eigenaar aan van het hout). 

merktekens als paringstekens in de vorm van een romeins getal; klik voor groter (stadsherstel amsterdam):

arabisch getal 5 ("normaal") (historische vereniging zutphen):

gehakte notatie (gemeente groningen):

middeleeuwse notatie van telmerken (ambacht en gereedschap):

een paar telmerken (links) en gebroken telmerken (rechts):

specifieke notatie:

telmerken academiegebouw leiden (bouwhistoricus j.f. dröge):

cijfers zoals ze vanaf de 13e eeuw werden geschreven; vooral de 4, 5 en 7 zijn anders dan we nu gewend zijn; klik voor groter:

Documentatie
- Houten kappen inNederland 1000-1940: Telmerken vanaf p. 33 van de pdf (p. 29 van het boek van H. Janse via DBNL)

Afbeeldingen o.m. Stadsherstel Amsterdam, Historische Vereniging Zutphen, Gemeente Groningen, BMA Amsterdam.

Zie ook merktekens, paringstekens.
Verg. graffiti.