tactiliteit, tastwaarde

Tactiliteit is een term in de architectuur die aangeeft hoe een materiaal aanvoelt en hoe de gewaarwording van degene is die het materaal aanraakt.
De hoofdkenmerken van tactiliteit, in het verlengde van de term textuur (textuur geeft eigenlijk alleen de oppervlaktestructuur aan): 
- de "tastwaarde", de waarneming van het materiaal door het tastzintuig; vooral gladheid, soepelheid, zachtheid en warmte spelen een rol (tastbare fysische eigenschappen van een materiaal)
- de ervaring, gewaarwording, belevenis van degene die het materiaal aanraakt (sommigen spreken zelfs van de emotie die daarbij optreedt)
- (soms) de feedback die het materiaal geeft als reactie op het aanraken.

Hebben we niet allemaal de neiging met een vinger te aaien of te wrijven over een houten of natuurstenen oppervlak, soms met één vinder, soms met een zachte vlakke hand? 
In het Montessori-onderwijs wordt van tactiliteit gebruikgemaakt door de schuurpapieren letters, waarmee de kinderen, al tastend, de letters leren.

Elk materiaal kan, naar gelang de bewerking, verschillende tactiele eigenschappen hebben. De beleving van glad grijs beton is verschillend van de ruwe variant en weer verschillend van de gekleurde variant en de vectogramm. Een extreem gladde lichte houten vloer geeft een andere gewaarwording dan een ruwe vloer van oude donkere planken. Een gladde kunststof wand is verschillend van een met textiel of gordijnen afgewerkte wand. Leer is over het algemeen een warm materiaal; het kan glad aanvoelen maar ook ruw (varkensleer, schapenvacht, koeienhuid).

Een paar toepassingen van tactiliteit, waarbij meestal de tactiliteit afgestemd wordt op de gebruikers (wat resulteert in het toepassen van bepaalde materialen in een bepaalde bewerking):
- bekleding van vloeren en wanden maar ook van buitengevels (beton versus hout of metselwerk; denk ook aan balustrades van hout of glas e.d.)
- interieur (vloerbedekkingen, trappen, gordijnstoffen, gebruiksvoorwerpen) 
- toetsenborden (indruk-voelbaarheid)
- onder een touchscreen bv. knoppen die gevoeld kunnen worden of de textuur van materialen (zie touch feedback, een youtube filmpje)
- de noppen in de straattegels bij oversteekplaatsen (voor blinden) en uiteraard brailleschrift.

Aspecten:
- glad, ruw, koud, warm, kleur, zacht, hard, harig, nerven
- het materiaal als drager die een beroep doet op de tastzin (meer dan het zien alleen)
- het beoogde effect op de gebruiker (welke gewaarwording geeft welk materiaal in welke bewerking, oppervlaktebehandeling )
- de ontwerper kan de beleving van een ruimte verhogen door tactiliteit (naast bv. het toepassen van vorm en licht)
- feedback van het materiaal (de manier waarop het materiaal reageert op de aanraking)
- de esthetische ervaring wordt uitgebreid met die van de tastzin
- interessant verschijnsel voor architecten in een wereld die steeds technischer wordt (geeft weer mogelijkheden buiten de begaande paden te treden, zich te onderscheiden van de klant en van andere ontwerpers)
- de focus op materiaal doet soms een beetje denken aan het streven naar "eerlijke materialen" (maar dat is vaak niet de bedoeling van tactiliteit; het buitenissige is waarschijnlijk van meer gewicht)
- na het Nieuwe Bouwen, een stijlperiode waarin we ons eigenlijk nog steeds bevinden, speelt het intrinsieke van de materie weer een rol; een gebouw is meer dan alleen een gladde huid; tactiele materialen worden vaak toegepast als "verzachtende omstandigheden"
- een kleine vorm van erkenning voor wat een klant of gebruiker kan ervaren aan de materialen in de ruimte?
- tactiliteit komt vooralsnog vooral in de interieurarchitectuur voor
- voor grafisch ontwerpers is er (voor papier) een tactiliteitsschaal gemaakt, een overzichtelijke indeling die direct laat zien hoe ruw of glad het papier is. 

de voelrichting bepaalt mede de gewaarwording van een materiaal:

waarschuwingsnoppen, puur fysisch gebruik van tactiliteit, zonder extra gevoelswaarde:

een speelmat voor kinderen om de tactiliteit van materialen te leren kennen:

door meer lagen glzuur worden de levendige groenen ook voelbaar, met je vingers erover strijken geeft een gevoel van "skin-to-skin" (studio chritsine jetten):

Het woord tactiliteit en de bijvoeglijke vorm tactiel zijn afkomstig van het Latijnse tactilis (aanraking; tactus is aanraking en ook tastbaarheid) dat afgeleid is van het werkwoord tangere (raken, aanraken).

Met dank aan o.m. RNIB Digital Accessibility, Constructief Prefab Beton, Cleanil, Retro-Recherche, Lineo, Meubelmakerij Zwiers, Harvink, Gemeente Eindhoven, Vloeren net.

Eng. tactility, bijvoeglijk: tactile