spatkrachten

Wanneer in een constructie schuine of gebogen onderdelen voorkomen, kunnen hierdoor horizontale krachten ontwikkeld worden; deze krachten worden spatkrachten genoemd.
De krachten van zo'n constructie worden verdeeld in een verticale kracht, een drukkracht op het steunpunt, en een horizontale component, de spatkracht. Spatkrachten zijn dus zijwaarts gerichte horizontale krachten in een constructie waardoor het dragende element naar buiten zou willen wijken; zij trekken steunpunten of pijlers vaneen. 

De foto onder toont een brug waarbij de spatkrachten uit de bogen in de constructie worden opgevangen door trekstangen onder het dek. Maar ook bijvoorbeeld de kapconstructie van een woning heeft de neiging het dragende metselwerk van de muren naar buiten te duwen. Een dak met een kleine hellingshoek geeft meer spatkrachten dan een dak met een steile helling.
Wanneer de spatkrachten bij een woning niet voldoende worden weggeleid kan scheurvorming optreden in de gevels. 

Methoden om spatkrachten van een kapconstructie te verminderen of op de muren af te leiden:
- het dak steiler maken waardoor de spatkrachten verminderen
- de vloer van de dakverdieping fungeert als trekband of trekbalk tussen bijvoorbeeld de "voeten" van het dak (bijvoorbeeld A-spant, Verbeterd Hollands spant, dakspant)
- de spatkrachten worden opgevangen door de kapconstructie zelf, dwz. door het dakverband waarbij de krachten vooral verticaal gericht zijn, bijvoorbeeld door het goed aan elkaar verbinden van de dakonderdelen (zie bijvoorbeeld ankerbalk), waarbij vaak schuine verbindingen worden voor "stijve driehoeken" zorgen; het dak wordt als het ware een monoliete constructie
- trekstangen tussen de uitwijkende kapdelen houden het dak in verband
- zware, dikke muren (anderhalve steen of twee stenen dik)
- steunberen geven de muur meer mogelijkheden om de zijwaartse krachten af te leiden
- zware pijlers vangen de spatkrachten op waardoor de muur ontlast wordt, denk aan het gewicht van de koepel van het Pantheon in Rome en de zes meter dikker pijlers, maar ook aan de gotische luchtbogen
- een Japans stapelspant toepassen als bovenste dakconstructie
- balken tussen de muren opnemen en die aan de buitenzijde van de muren bevestigen met muurankers
- balken in de muren opnemen en die aan elkaar koppelen (kasteel Lunenburg).
- overstekken of uitkragingen aanbrengen die een deel van de zijwaartse krachten opvangen
- kettingankers toepassen die door de ramen en de muren lopen: bouwmeester Cuypers heeft kettingankers rond de hele kerk laten aanbrengen (restauratie van de RK kerk St. Jacobus de Meerdere in Den Haag).

"de bh-brug", enneüs heermabrug, ijburg amsterdam, arch. nicholas grimshaw (eigenlijk stelt de brug een gigantisch reptiel voor als verwijzing naar de tijd dat het ij nog een zeearm was); klik voor iets groter:

Voorbeeldfoto's van spatkrachten.

Zie ook steunbeer, luchtboog, boogbrug, scharnierkap, latei, spant, gotiek.

Eng. thrust