ontwerpen *)

Factoren bij het architectonisch ontwerpen zijn o.m.:
- de situatie, als het gegeven van ter plaatse aanwezige omstandigheden (fysiek en wat betreft activiteiten)
- de activiteiten die moeten worden gehuisvest, als doel en als motief om in een situatie in te grijpen (de functie van het gebouw)
- de ruimte en de ruimtevorm (compositie, beleving, symboliek)
- de constructie (draagconstructie en afwerkconstructie)
- de uitrusting van de ruimte (technische installaties en inrichting, dwz. de objecten die met de activiteiten in die ruimte en met die vorm van de ruimte verband houden)
- de duurzaamheid van het bouwen speelt een steeds grotere rol
- verder, niet bij het "ontwerpen" zelf maar zeker zo belangrijk, alle politieke, juridische en natuurlijk financiële aspecten.

Deze ontwerpfactoren worden niet chronologisch en afzonderlijk beschouwd maar steeds in onderlinge samenhang en wisselwerking.

De situatie: gebouw en omgeving
Het architectonisch ontwerpen omvat niet alleen het gebouw maar ook de omgeving van het gebouw en de samenhang tussen gebouw en omgeving. Bij de situatie behoort in fysiek opzicht o.m.: natuurlijke en kunstmatige grenzen, niveauverschillen, water, bodemgesteldheid (als drager van de constructie, waterhuishouding, beplanting), oriëntatie, bebouwing, ruimte, artefacten. Voorschriften kunnen beperkingen opleggen. 
Aan elke vorm van ontwerpen behoort een situatieonderzoek vooraf te gaan.

De activiteiten van de bewoners
In eerste instantie dienen gebouwen als omsluiting, bescherming van de bewoners (mens, dier, plant, voorwerpen). De activiteiten van de bewoners kunnen algemeen van aard zijn: een woning als omsluitende plaats voor eten, slapen e.d. en als bescherming tegen buiten (eigen domein). Ook allerlei andere activiteiten kunnen een architectonisch ontwerp verlangen, bij specifieke behoeften als sport, werkplaats, kantoor, vervoer.
De activiteiten worden in het programma van eisen (pve) vermeld. 

De ruimte en de ruimtevorm
De ruimte ivm. de activiteiten kan onderscheiden worden in de utilitair bepaalde ruimte, ofwel dat wat noodzakelijk is voor de activiteiten, en de ruimte in de context van stijl, financiën, symboliek, mode, uitdrukking.

De constructie
De constructie is de technische uitdrukking van het ruimtelijke concept. De constructie heeft invloed op de ruimte. In het architectonisch ontwerp kan hiermee ook in ruimtelijke zin gebruik van worden gemaakt (denk aan high-tech, maar ook het gebruik van kolommen als eye-catchers e.d.).
Met behulp van parametrisch ontwerpen kan een 3D-model worden gegenereerd dat snel aanpasbaar is en ook een complexe vorm kan doorrekenen en tonen.

De uitrusting en de inrichting
Tot de uitrusting van de ruimte behoren al die voorzieningen die noodzakelijk zijn voor de activiteiten en bewoners, bijvoorbeeld:
- installaties voor water, elektriciteit, gas, riolering, datacom
- installaties voor verwarming en ventilatie
- verlichting
- zonwering
- voorzieningen ivm. veiligheid (inbraak, brand)
- specifieke voorzieningen bij specifieke situaties (liften, chemische installaties).

Zie ook architect, schetsontwerp, voorontwerp, definitief ontwerp.

Eng. to design; van een methode of plan: to devise; van een stad: to plan; ruimtelijk ontwerpen is space planning; ontwerpen van een overeenkomst is to draft a contract; de studie industrieel ontwerpen is industrial design engineering

*) De tekst is verkort overgenomen uit "Inleiding in het architectonisch ontwerpen" van prof.dr.ir. P.K.A. Pennink (TU Delft).