kelder

Een kelder is een (grotendeels) onder het maaiveld liggend gedeelte van een gebouw. Een kelder kan een gehele verdieping beslaan (ook wel kelderverdieping genoemd) of een deel van een verdieping. 

Vroeger werden veel kelders onder of in de buurt van de keuken aangelegd om bederfelijke levensmiddelen koel te houden, de wijn op een vrij constante temperatuur te houden, als opslagplaats van bijvoorbeeld langer houdbare levensmiddelen voor de bewoners of van allerlei producten voor derden; de kelder is dus oorspronkelijk een ondergrondse voorraadkamer. (Kelders aan de straatzijde waren vroeger vaak alleen toegankelijk vanaf de straatzijde en niet vanuit het huis; deze kelders waren soms in gebruik bij derden. Kelders hadden het voordeel dat ze bij brand vaak gespaard bleven, net als de inhoud.)

Sinds koel- en vrieskasten algemeen zijn geworden, is het bezit van een koele kelder voor het behoud van levensmiddelen geen noodzaak meer. Zeker met koekoeken om de kelder van natuurlijk licht te voorzien, is een kelder zeer gewild als als extra kamer (voor speelruimte, fitness, slaapkamer e.d.). Vooral zonder koekoek biedt de kelder een stabiel koele kamer, zeker als de kelder op het noorden ligt (voor levensmiddelen, als wijnkelder e.d.).
Bedenk wel dat er bijna altijd maar één uitgang is bij een kelder (als brand een reëel risico is, moeten meer uitgangen overwogen worden).
Goede ventilatie is essentieel i.v.m. een eventueel vochtige omgeving en dus mogelijke schimmelvorming en eventueel i.v.m. natuurlijk radongas.

Omdat de kelder zich ondergronds bevindt, moet hij belast zijn tegen de veelal hoge grondwaterstand; kelders in Nederland zijn daarom bijna altijd gemetseld of van gewapend beton. Vanwege waterdoorslag dient de kelder meestal aan de buitenzijde behandeld te worden met een waterafstotende laag. Tegenwoordig worden kelders, i.v.m. de waterdichtheid, vaak van prefab beton gemaakt of van holle wanden met betonvulling. Pas eventueel Aquaplan Waterdichte Bepleistering toe (aan de binnenzijde van de kelder).

Wanneer ongeveer de helft of meer van de kelderhoogte zich boven het maaiveld bevindt, is sprake van een souterrain. (Vaak wordt een kelder ook souterrain genoemd omdat de term kelder wat ouderwets aandoet.)
Voor een ontwerp van een kelder/souterrain in een bestaand pand, zie het project bij souterrain.

Kelderconstructie in bestaand pand
De keuze van de gebruikte techniek hangt af van de situatie en omstandigheden van het project, maar dit is één van de veel toegepaste mogelijkheden:
"Bij een kelderconstructie wordt de grond afgegraven tot het niveau van de grondwaterstand (in Amsterdam ongeveer tussen de 80 en 150 centimeter onder het maaiveld). Dan wordt er een houten of stalen damwand geslagen. Hierna wordt verder uitgegraven tot de aanlegdiepte. Stalen buispalen worden per segment vrijwel trillingsvrij de grond ingedrukt waardoor de kans op schade tot een minimum wordt beperkt. Ter plaatse van de nieuw te storten vloer worden de koppen gesneld. Na het aanbrengen van een isolatiefolie wordt de gewapend betonnen funderingsvloer gestort. Vanuit de nieuw gestorte vloer loopt een gewapende betonnen mantel tegen de damwand aan omhoog; deze mantel wordt verankerd in de oude draagmuur door middel van inkassingen. De betonnen plint moet waterdicht zijn en is tussen de 40 en 60 centimeter dik." (bnla architecten)

Isolatie
De isolatie aan de buitenzijde van een kelder wordt perimeter-isolatie genoemd (zie bij perimeter-isolatie of bij prefab-kelder wat alle voordelen zijn).

Prefab-kelder
Een prefab-kelder wordt meestal bij nieuwbouw toegepast. Voordeel van een prefab betonnen kelderbak (dus uit één stuk) is dat er geen naden zijn en dat er in de fabriek een betere beheersing is op de juiste betonsamenstelling en betere controle op de juiste uitvoering (geen ad-hoc-oplossingen, geen regen, geen felle zon, geen verontreinigingen door grond e.d.). 
Zie verder bij prefab kelder.

Vocht
De muur van een kelder moet vrijwel altijd ondoordringbaar zijn voor vocht van buiten de kelder. Gebruik hiervoor een middel dat aan de buitenzijde van de kelder(muren) wordt toegepast zodat er geen water in de kelder dringt, bijvoorbeeld Weberdry Cemseal Topflex (van Weber).

De term kelder is afgeleid van het Latijnse cellarium (voorraadkamer, kelder), een afleiding van cella (voorraadkamer (voor graan, vruchten enz.), kamer). Het woord is waarschijnlijk al in de vroeg-Romeinse tijd, in de eerste eeuwen na Christus, ontleend, net als zolder. Bron Etymologiebank.

Zie ook prefab-kelder, afzinkkelder, waterkelder, werfkelder, kruipkelder, crypte, souterrain, perimeter-isolatie, pantry, besloten ruimte, bluskelder, berlinerwand, opkamer, troggewelf, waterdichting.

Eng. cellar; (verdieping) basement; kelder met stahoogte is cellar with headroom