kapuitslag *)

Een kapuitslag (kap-uitslag) is een op ware grootte gemaakte doorsnede van een kapconstructie die veelal op de bouwplaats wordt gemaakt. Het is gebruikelijk hiervoor steigerdelen te nemen, vanwege hun vorm en gewicht. 

Doel van de kapuitslag is:
- het bepalen van de correcte maten en de juiste plaatsbepaling van de verschillende onderdelen van een kap(spant)
- het bepalen van de exacte plaats van de muurplaat. 

Methode
Aangezien de maten van de buitengevels, welke evenwijdig met de goot lopen, al (bijna) tot de hoogte van de muurplaat zijn opgetrokken, is de kapoverspanning precies op te meten.
Omdat de nokhoogte aan de hand van de bestektekening bekend is, is de lengte van het dakvlak (van goot tot nok) dientengevolge óók bekend. 
De uiteindelijke lengte van het dakvlak is echter afhankelijk van de dakpannen. Om nu die exacte lengte van het dakvlak te kunnen bepalen, dient de opdrachtgever minimaal 11 stuks van de door hem gewenste dakpannen aan de timmerman te geven. De timmerman bepaalt aan de hand van dit "monster" de gemiddelde pannenmaat. Deze gemiddelde pannenmaat wordt gebruikt om de totale lengte van het dakvlak te bereiken, zij het door het "duwen" of "trekken" van de dakpan. (Er zijn namelijk ook dakpannen met een variabele lat-afstand.) Is dit duwen of trekken echter niet mogelijk, dan bepaalt de gemiddelde pannenmaat de lengte van het dakvlak en kan de nokhoogte enigszins afwijken van wat de architect heeft getekend.
De lengte van het totale dakvlak die aan de hand van de gemiddelde pannenmaat bepaald is, is dan ook de bovenkant van de bovenste panlat! Vanuit die maat wordt teruggewerkt naar de onderkant van het dakbeschot, iets wat normaal genomen de bovenkant van de gordingen of daksporen is. Van hieruit kan de verdeling van de gordingen plaatsvinden en kunnen ook de exacte maten van benodigde spanten worden bepaald.

Kapplan, tekensoftware en vakkundigheid
Indien een architect in een vroeg stadium weet voor welke dakpannen er zal worden gekozen, heeft hij de mogelijkheid om de kapuitslag middels een zogenoemd "kapplan" op tekening weer te geven. Indien mogelijk worden exacte maten van gordingafstanden, spanttypes, dakbeschot, panlatten en latafstanden, alsmede de bijbehorende kopmaten van het kaphout aangegeven. Indien er een goed "kapplan" wordt gemaakt is het mogelijk vanuit dit kapplan de gehele kap te maken.
Tegenwoordig is het vele malen eenvoudiger een goed kapplan te maken omdat architecten veelal over tekenprogramma's beschikken die zeer nauwkeurig kunnen werken.
Bij een exact opgesteld kapplan is meestal geen kapuitslag nodig. Als op een kapplan de maten exact zijn aangegeven, rekening houdend met de daadwerkelijke latafstand en kopmaten (al dan niet in overleg of op aanwijzing van een constructeur), alsmede exacte diktes van dakbeschot (houten delen, vezelplaat of iso-dakelement etc.), dan is er geen kapuitslag nodig. Met de tekenprogramma's zijn zulke dingen geweldig mooi op papier te zetten. Echter, de mate van vakkundigheid van een architect ligt ten grondslag aan het al dan niet verkrijgen van een goed kapplan.

Opmerkingen
- De kaponderdelen kunnen van hout of staal zijn.
- Naast steigerdelen wordt soms triplex gebruikt om de kapuitslag samen te stellen (de onderdelen van de kap worden dan uit een plaat triplex gezaagd).
- Bij een eenvoudig doorlopende kap, zonder hoekkepers e.d., volstaat het:
    . van slechts één spant een kapuitslag te maken (als voorbeeld voor de overige, identieke spanten)
    . een kapuitslag plat op de grond vorm te geven (dus als platte uitvoering).
- Een kapuitslag wordt meestal gemaakt bij een pannendak, maar ook voor andere dakbedekkingen kan een kapuitslag noodzakelijk zijn. Indien in de kapconstructie objecten of details zitten die exacte maatvoering verlangen, kan het tóch zijn dat men een kapuitslag maakt, bijvoorbeeld bij dakkapellen. Daarnaast is het zo dat indien de kapuitslag goed is gemaakt, men de noodspanten vanaf de kapuitslag kan maatvoeren. In Limburg worden deze noodspanten, vaak van sporen 5x7 cm of iets zwaarder, stelkepers genoemd. Dat woord beschrijft goed waarvoor dit houten deel wordt gebruikt, namelijk het stellen van de kap (een noodspant bestaat dus uit twee stelkepers).
In geval er een eenvoudige kap wordt gemaakt waarbij geen pannen worden gebruikt of een eventuele latafstand zeer variabel is, kan het zijn dat er geen kapuitslag nodig is.
- Een kapuitslag is er niet alleen voor het kunnen maken van de spanten. Ook bijvoorbeeld dak(voet)-overstekken kunnen met een kapuitslag worden uitgewerkt, net als op een normale goede detailtekening, maar dan met schaal 1:1.
- Indien nodig wordt de zoldervloer met eventuele borstwering op de uitslag aangegeven, zodat de maten van het verticale deel van het spantbeen ook kunnen worden ingemeten, compleet met de benodigde stelruimte tussen betonnen vloer en schetsplaat. Zo nodig kan de plaats van de ankerbouten worden bepaald.

klik op de afbeeldingen voor groter voorbeeld van een kapuitslag  met steigerdelen (van gisteren bouw):

kapuitslag (boerderij en bakhuis):

*) Tekst met veel dank integraal overgenomen van William Verheyden.