kalkzandsteen

De benaming kalkzandsteen wordt gegeven aan:

• uit kalk en zand samengestelde kunststeen

• bepaald type natuursteen (zandige kalksteen of kalkzand-natuursteen)

1. Kunststeen kalkzandsteen
Kalkzandsteen of silka is een harde lichtgrijze kunststeen, zwaar, niet poreus, ongebakken. Het is een metselsteen gevormd door ongebluste kalk (calciumcarbonaat, 5-7%) en vochtig zand (93-95%) te mengen, in een vorm te persen (steen, blok, speciale vorm) en onder stoomdruk te verharden (ca. 200 graden C en ca. 14 bar). Daardoor verandert het in calciumhydrosilicaat. In Nederland werd de eerste fabriek in 1898 in Oldenzaal gebouwd. 

Kalkzandsteen stenen en blokken worden in principe gebruikt voor:
- niet-dragende binnenwanden (waarschijnlijk alle soorten kalkzandstenen en blokken)
- dragende binnenwanden (niet alle soorten kalkzandsteen! bijvoorbeeld niet die met dikte 67 mm)
- het binnenspouwblad (bij ankerloze spouwmuren en kopgevels; speciale soorten kalkzandsteen, zie de tabel verderop)
- kimlagen: kimblokken zijn plattere, dikkere blokken die als kimlaag toegepast kunnen worden
- het ophogen van de fundering tot aan de onderkant van de begane grondvloer (slechts bepaalde soorten! en max. tot 250 mm onder maaiveld).

Kalkzandsteen stenen en blokken worden vooral toegepast als binnenspouwbladen en binnenwanden.

Kalkzandsteen stenen en blokken niet toepassen bij:
- de buitengevel (massieve gevels, buitenspouwbladen van een spouwmuur) door de grotere kwetsbaarheid onder invloed van het weer; gebruik voor het buitenspouwblad bijvoorbeeld een gebakken steen (baksteen)
- nat weer wanneer de stenen/blokken nat kunnen worden (door krimp bij het drogen kunnen er scheuren ontstaan).

Let op:
- Ga altijd na wat de fabrikant en leverancier vermelden in de documentatie van de toe te passen materialen!
- Vraag bij twijfel informatie bij de fabrikant voor uw specifieke toepassing.

Aandachtspunten
- Gebruik de metselmortel of lijm die de fabrikant voorschrijft. Kan ook per soort kalkzandsteen verschillen.
- "Kalkzandstenen zijn in staat vocht op te nemen en gecontroleerd weer af te staan. Maar als u kalkzandsteen verwerkt in regenachtige omstandigheden, is het mogelijk dat het te veel vocht opneemt en gaat verkleuren of gaat 'zwemmen'. Dek kalkzandsteen in die omstandigheden altijd goed af. Winterse omstandigheden zijn in principe geen probleem bij het werken met kalkzandsteen. Pas wel op met strooizout, dat kan kalkzandsteen aantasten (Silka)."
- Vooral bij het gebruik van kalkzandsteen bij de fundering gelden speciale voorwaarden.
- Blokken kalkzandsteen hebben vaak de voorkeur boven de stenen omdat het sneller werkt.
- Voor het lijmen van blokken zijn speciale hulpmiddelen beschikbaar zodat de juiste dikte van lintvoeg en stootvoeg wordt verkregen.
- Voor het stellen van de kimblokken in de winter kan bijvoorbeeld Calduran Kimfix gebruikt worden met een snellere harding bij lage temperaturen en een hogere eindsterkte.
- Laat bij opslag en bij verwerking de kalkzandsteen niet nat worden. Met natte kalkzandsteen kan niet gemetseld en gelijmd worden omdat bij het drogen de steen krimpt en daardoor scheuren kunnen ontstaan. Dek dus kalkzandsteen altijd af, zowel in opslag buiten (ook op de bouwplaats) als bij de verwerking ervan! En zorg bij opslag dat er geen vocht kan optrekken; plaats daartoe de stapels kalkzandsteen op latten, balkjes o.d. 
- Zorg ervoor dat de lijmvoeg volledig gevuld is met lijm (lijmmortel; vol en zat), zodat er geen onevenredige druk op de kalkzandsteen ontstaat.
- "Laat in het werk gestort beton nooit aan kalkzandsteen hechten, maar gebruik PE-folie (tenzij de constructeur anders voorschrijft)."
- Lijm tegels in een badkamer o.d. direct op kalkzandsteen. Vlak eventueel dikteverschil nooit uit met gips.
- Breng dilatatievoegen aan; vraag de fabrikant om informatie voor uw specifieke toepassing (bijvoorbeeld een folie).
- Breng onder de kimlaag van kalkzandsteen een laag metselspecie aan (geen lijm; wel Calduran Kimfix) en laat de kim volledig dragen.
- "Dragende wanden moeten altijd staan op een gefundeerde en voldoende stijve ondergrond."
- Door de vele en forse diktematen worden kalkzandsteen blokken en elementen ook wel "dikke witten" genoemd.
- "Passtukken voor handmatig te verwerken vellingblokken en kunnen ter plaatse op maat worden gemaakt door te knippen of door te zagen met een diamantzaag of een haakse slijpschijf. Voor het (opnieuw) aanbrengen van vellingkanten aan gezaagde vellingblokken is door Makita een speciale schaaf ontwikkeld." (Silka)

Kwaliteiten
- De zogenoemde klinker-kwaliteit van kalkzandsteen blokken is te zien aan de dubbele band (dubbele groef) op de kopse kant van het blok. Deze blokken zijn ook geschikt voor dragende wanden.
- De klinker-kwaliteit van stenen is CS16 en van blokken CS20, hoge druk C28 en hoogbouw C36 (het getal geeft de druksterkte aan in N/mm2).
- Kalkzandstenen zijn verkrijgbaar in de kwaliteit "speciaal" en zijn dan geschikt voor eenzijdig schoonmetselwerk (zichtwerk). De gebakken kunststeen had vaak de voorkeur boven kalkzandsteen maar als de kalksteen voorzien is van velling (afgeschuinde kant) en gewit is, is het een fraai uiterlijk (foto). (De vellingranden vormen een V-groef, wat esthetisch beter is.)
- Kalkzandsteen stenen zijn vooral geschikt voor invulwerk bij renovatie en bij kleine uitbreidingen of verbouwingen. Voor andere toepassingen worden vooral de kalkzandsteen blokken toegepast.
- Blokken kalkzandsteen worden gelijmd. Door de dunne lijmvoegen kan de wand worden afgewerkt met een dunne pleisterlaag. Vellingblokken zijn in grote maten verkrijgbaar en kunnen door hun gladde oppervlak en door de lijmmethode zelfs onafgewerkt blijven (schoonmetselwerk, zichtwerk). Let op: soms is één zijde glad.
- Elementen is de benaming voor grotere maten of specifieke maten, bijvoorbeeld ca. 90x50x17,5 cm (lengte x hoogte x dikte). De grote formaten van de elementen werken sneller, maar door hun gewicht moeten ze vaak met een kraantje geplaatst worden.
- Voor hoogbouw heeft Calduran het Hoogbouwelement ontwikkeld, met een hogere druksterkte (CS36 en op aanvraag CS44), een hogere massa en een bouwhoogte tot meer dan 12 bouwlagen. "Door de grote afmetingen en de machinale verwerking, zijn zeer hoge verwerkingssnelheden haalbaar. Met een (dun) pleister van 0-3 mm is de zeer vlakke wand al afgewerkt."
- Kalkzandsteen wordt door de goede warmteaccumulatie ook gebruikt bij klimaatwanden.
- Kalkzandsteen is onbrandbaar (zie tabel brandwerendheid).
- Kalkzandsteen kan goed geluid weren (zie tabel geluidwerendheid), vooral de dikkere blokken kunnen fungeren als scheidingswand (maar bij de iets dunnere blokken kan blok-spouw-blok).
- Kalkzandsteen is milieuvriendelijker dan beton en wordt daarom gebruikt in dubo-woningen.

Voordelen kalkzandsteen
- Blokken bouwen snel. Over blokken kalkzandsteen: "Het is een halve meter per blok wat je neerlegt, dat gaat snel. Wij moesten 29 blokken leggen voor 14 meter muur. Stapel je die 4 hoog, dan heb je al een meter hoogte. Je bent zo een gevel aan het maken." Het standaardblok E300 van Silka is zelfs ca. 90 x 64 x 30 cm (lxhxd) waarmee per blok een halve vierkante meter muur gelegd wordt...
- Een binnenmuur van kalkzandsteen blokken is niet allen snel te bouwen, maar ook minder duur dan de alternatieven (gipsplaatwand, bakstenen of kleinere kunststenen).
- Onbrandbaar.
- Warmteaccumulerend vermogen is goed, waardoor het 's zomers langer koel blijft en 's winters langer warm (de cv of koeler hoeft niet zo vaak aan en af te slaan).
- Goede geluidsisolatie, mede door het hoge gewicht van kalkzandsteen (ca. 1850 kg/m3). Dikte van 250 mm voldoet aan Bouwbesluit, maar 300 mm is wellicht te prefereren; het beste is waarschijnlijk een scheidingsmuur van 120-60-120.
- Glad en vlak oppervlakte, waardoor een dunne pleisterlaag volstaat.
- Schoonmetselwerk (zichtwerk) is mogelijk, mede door het gladde oppervlak en de vellingblokken. Blokken met vellingen worden niet gepleisterd (spaart tijd en geld), hoogstens gewit wanneer de kleuren van de blokken teveel verschillen.
- Snel te verwerken door handzame en grote formaten; kalkzandsteen kan gelijmd of gemetseld worden.
- Door de tand-en-groef van veel blokken zijn ze gemakkelijk op een goede manier te plaatsen.
- Ook toepasbaar als wandverwarming (als vloerverwarming niet mogelijk is of als aanvulling daarop). 
- Er zijn speciale leidingenblokken voor bijvoorbeeld elektrische leidingen.
- Maat- en vormvast. De toleranties zijn kleiner dan 1 mm waardoor gelijmd kan worden met dunne voegen en met een dunne pleisterlaag afgewerkt kan worden.
- Het absorptievermogen is groot. Hoge vochtigheid treedt voor een deel in de kalkzandsteen muur en de muur staat dit bij droogte weer af, waardoor het comfort in de woning verbeterd wordt.
- Tegelwerk kan rechtstreeks met tegellijm worden aangebracht.
- Sommige blokken zijn voorzien van hijsgaten of dookgaten. "Doken worden bij het elementensysteem gebruikt om het nauwkeurig plaatsen van de elementen te vereenvoudigen en om het 'drijven' van elementen te voorkomen."
- Milieuvriendelijk (relatief weinig energie nodig bij productie van bestanddelen en kalkzandsteen zelf; natuurlijke bestanddelen). 

Nadelen kalkzandsteen
- Toepassing is afhankelijk van de soort stenen of blokken kalkzandsteen.
- "Niet te gebruiken in een agressieve omgeving, denk aan een fundering in agressief grondwater."
- "Slechte thermische isolatie door het hoge gewicht" (maar daarvoor zijn ze ook niet bestemd en daardoor wel bruikbaar als warmteaccumulerende wand en als warmtewand; warmtegeleidingscoëfficiënt is ca. 0,9 W/m.K).

Betekenis van coderingen e.d. bij kalkzandsteen
(voor andere gegevens kijk eventueel verderop of in de documentatie)

Afmetingen blokken en elementen (Calduran, Silka)

Brandwerendheid kalkzandsteen (alle soorten)

Geluidwerendheid

Naar Documentatie

kalkzandsteen blok met benamingen; dikte (breedte), lengte, hoogte, hol-en-dol, enkele of dubbele band (dubbel is klinker kwaliteit):

kalkzandsteen vellingblok (afgeschuinde randen) (matz, stiho):

kalkzandsteen kimblok (calduran):

koppelmateriaal bij kalkzandsteen; lijmkoppelstrip, prik-spouwanker, wandanker (star), dilatatie-anker, wandanker (dilaterend), veeranker; klik voor groter! (silka van xella):

hulpmiddelen bij kalkzandsteen blokken; lijm silkafix, topmixer, hamer, klemboy, knipschaar, geleider vellingkant, wig, lijmverdeelbak (inox) voor horizontale voegen, VB en LBL onderplaten voor lijmverdeelbak, lijmschep voor verticale voegen (LB en LBL), lijmschepmes voor lijmschep (VB); klik voor groter! (silka van xella):

kalkzandsteen blokken voor binnenwanden en binnenspouwbladen; klik voor groter (calduran):

kalkzandsteen vellingblok, zeer glad oppervlak en gesausd in verschillende kleuren; klik voor groter! (silka van xella):

hardere kalkzandsteen blokken met kanalen voor leidingen en met dubbele band op kopse kant (calduran):

kalkzandsteen met kanalen voor leidingen (xella):

kalkzandsteen (vereniging kalkzandsteen lijmbedrijven):

kalkzandsteen, opperklem (bouwma):

kalkzandsteen muur (calduran) en betonnen latei (vebo):

kalkzandsteen wordt, net als kalksteen, ook gebruikt door beeldhouwers:

Documentatie
- Kalkzandsteen, het gamma (van Xella/Silka)

- Kalkzandsteen verwerkingsinstructies, zeer uitgebreid (van Calduran)
- Kalkzandsteen, verwerkingsrichtlijnen (van Xella/Silka)

- Kalkzandsteen vellingblokken (van Xella/Silka)

- Kalkzandsteen elementen (van Xella/Silka)

- Kalkzandsteen productblad (van Xella/Silka)

- Kalkzandsteen dragende binnenwanden (van Xella/Silka)

- Kalkzandsteen lijmblokken (van Xella/Silka)

- Kalkzandsteen productblad Makz 

- Kalkzandsteen dragende wanden (van Calduran)

- Kalkzandsteen adviesblad ronde wanden (van Calduran)

- Warmtegeleidingscoëfficiënt, soortelijke warmte, dichtheid, warmtecapaciteit, dampdiffusie en brandklasse van een aantal materialen

Met dank aan Vereniging Nederland Kalkzandsteenplatform (VNK), Vereniging Kalkzandsteen Lijmbedrijven (VKL), Bouwma, Ada van Wonderen, Silka (een onderdeel van Xella) en Kees Wonink.

Leveranciers van kalkzandsteen zijn o.m. Calduran, MAKZ Kalkzandsteen enXella/Silka.

Zie ook bouwblok, natuursteen, U-schaal en de Vereniging Nederlands Kalkzandsteenplatform VNK.

Eng. (bouwsteen) sand-lime brick, calcium silicate brick

2. Natuursteen kalkzandsteen
Ook wel: kalksteen. "Natuursteensoorten die vaak als kalkzandsteen worden betiteld zijn onder andere: Gobertange, Balegemse steen of Ledesteen, Baumberger steen en Portlandsteen" (Wikipedia).
"Baumberger kalksteen is een geelgroene, glauconiethoudende, zandige kalksteen uit de omgeving van Münster in Duitsland. Baumberger leent zich door zijn zachtheid en fijne korrel in het algemeen goed voor het maken van fijn, gedetailleerd beeldhouwwerk. De kwaliteit van de Baumberger wisselt sterk per bank en is in ons klimaat niet altijd weervast gebleken. Baumberger is van circa 1400 tot 1600 in vooral de (noord-)oostelijke Nederlanden gebruikt (Natuursteen in Nederland)."

Verg. zandsteen, kalksteen.

Eng. (natuursteen) calcareous sandstone