gradierwerk

In de 16e eeuw is het Gradierwerk ontworpen om water met een lagere zoutconcentratie toch geschikt te maken voor verwerking tot keukenzout in de zoutziederij. Men sprak over "das weiße Gold und die schwarzen Dornen".

Het Gradierwerk is een zeer lange en dikke, huizenhoge "muur" van stro of sleedoorn. Met een overkapping, zoals van een houten schuur. Er zijn vele houten schoren die de "muur" beschermen tegen aanvallen van de wind. Een wonderlijk mooi schepsel in de industriële bouwkunde.

In een Gradierwerk werd zoutig water uit een zoutwaterbron door stro of (later) sleedoorn geleid met als doel de zoutconcentratie van het water te verhogen. De methode met het Gradierwerk werd alleen toegepast als het water minder zout bevatte dan wat benodigd was voor de zoutziederij (Duits: Saline).

Het Gradierwerk stond uiteraard altijd in de buurt van de zoutziederij.

De overgang van stro naar sleedoorn is gemaakt, omdat sleedoorn (Schwartzdorn) zich beter leent voor het Gradierwerk dan stro, omdat het zijn stevigheid behoudt.

Werking van het Gradierwerk
Bovenin het Gradierwerk werd water met een te lage zoutconcentratie gegoten, zodat het langzaam door het stro of de sleedoorn sijpelde. Omdat het water door wind en zon verdampte, was het water dat onderaan uit het Gradierwerk liep van een hogere zoutconcentratie. Dit water werd in een zoutziederij verder behandeld om zout te verkrijgen.
Om het water naar boven te transporten werd vaak gebruik gemaakt van een windmolen die bovenop het Gradierwerk stond. 

Een extra voordeel van het Gradierwerk was dat er verschillende onzuiverheden aan het stro en aan de sleedoorn achterbleef. Uiteindelijk hoefden er bij de zoutproductie in de ziederij minder verontreinigingen uit dat water gehaald te worden.
Na verloop van tijd moest het stro of de sleedoorn vervangen worden; het had een grauwe kleur gekregen door de kalk e.d. die achterbleef.

In het bouwwerk zijn vaak poortjes gemaakt om ervoor te zorgen dat men gemakkelijk naar de andere zijde kan lopen (oorspronkelijk een soort onderhoudspoortjes).

Het langste Gradierwerk is dat van Schönebeck (Kurpark Bad Salzelmen, Sachsen-Anhalt), dat na vernieuwingen rond 1760 zelfs 1.837 meter lang was. 

Tegenwoordig zijn verschillende Gradierwerken in kuuroorden ondergebracht, omdat het zout aan de lucht een zoutige geur geeft. Daarnaast zouden de muren, volgens de kuurorden, verontreinigingen uit de lucht opnemen en de lucht hiermee gezonder maken.


gradierwerk bad kösen, duitsland:


gradierwerk gottesgabe, rheine, duitsland: 


gradierwerk, impressie met vergaarbak, bad rothenfelde, duitsland (binibu, youtube):


gradierwerk, aan de sleedoorn aangekoekte kalk e.d., bad rothenfelde, duitsland 
(binibu, youtube):


gradierwerk met windmolen, bad rothenfelde, duitsland (binibu, youtube):


locatie van gradierwerk salinenstrasse, rheine, duitsland;
klik op de afbeelding voor de locatie in google maps (google maps):


Documentatie
- Gradierwerk Bad Kreutznach (YouTube)

- Andere gradierwerken op YouTube

In Nederland werd zout gewonnen door de zogenoemde moernering of selnering
- de zee overspoelde regelmatig het veen dat daardoor zoutig werd ("moer" is veen, drassig land; oorspronkelijk meerachtig of zeeachtig land)
- door het darinkdelven (het lossteken van de zoutige veenplakken of -bonken) werd het veen uitgegraven
- na oogsten werd het lichtjes verbrand
- aan de resterende as werd water toegevoegd dat gekookt werd waardoor het zout in kristallen overbleef.
Vooral in Zeeland werd de moernering toegepast.

Het Duitse woord Gradierwerk komt van het Duitse werkwoord gradieren (graderen, versterken, op een hogere graad brengen).

Andere Gradierwerken staan bv. in Bad Rappenau, Bad Kreuznach, Bad Orb, Bad Salzuflen, Uzdrowisko Ciechocinek (Tsjechië).
 
Zie ook Gradierwerk Bad Kösen, Bad Rothenfelde.