digitalisering *)

Door de ontwikkeling van mobiele apparaten zoals tablets en smartphones worden steeds meer processen in de bouwbranche gedigitaliseerd. Software-applicaties hebben hun intrede gedaan, waarbij men digitaal informatie kan verwerken en waar men realtime over kan beschikken. Het papierloos werken is nu mogelijk. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan digitaal opleveren, kwaliteit borgen en werkplekinspecties die met een tablet uitgevoerd worden. Door deze ontwikkelingen is er een grote omslag in de bouwbranche aan de gang. Bedrijven gaan door digitalisering op veel vlakken veranderen, vooral in werkwijzen. Dit zal nog veel interessante ontwikkelingen geven.
Om antwoord te geven op de digitale omslag in de bouwbranche wordt er volop bouwsoftware ontwikkeld die de processen op een efficiënte manier kunnen digitaliseren en gegevens digitaal beschikbaar stellen aan alle belanghebbenden. 

Er wordt nog weleens beweerd dat de bouwbranche nauwelijks innoveert, maar onderstaande is een greep uit de ontwikkelingen die spelen en er zijn op veel meer vlakken mooie ontwikkelingen en initiatieven gaande die de komende jaren het tegendeel gaan bewijzen. Eén ding is zeker: ondernemingen die in deze ontwikkelingen investeren, leggen een goede basis voor de continuïteit van hun organisatie.

Een aantal voordelen en veranderingen zijn:
- Printers
Printers zijn op de bouw niet weg te denken (althans: vroeger). Documenten worden geprint met verschillende doelen zoals communicatie, rapportages, archief en presentaties. Deze werkwijze functioneerde goed, maar zorgde wel voor onnodige kosten en vaak een onoverzichtelijke werkplek.
- Documenten kwijt?
Het digitaal werken zorgt ervoor dat de documenten altijd online te verkrijgen zijn. Als een rapport kwijtraakt, kun je deze gemakkelijk uit de "Cloud" opvragen. Wel is gevoelige informatie digitaal niet altijd even veilig.
- Tablet
Bijvoorbeeld basisscholen gaan mee in deze ontwikkelingen, maar gelukkig ook bouwondernemingen. Steeds vaker zie je werknemers met een tablet op de bouwplaats lopen. Zij maken gebruik van software-applicaties die o.m. de processen digitaliseren.

Big Data (business intelligence data)
Big Data, oftewel grote hoeveelheden digitale gegevens. Data kunnen gegenereerd worden door desktops, laptops, tablets en smartphones, maar ook door sensoren en machines. Door deze grote hoeveelheden digitale data te verzamelen en met statistische technieken te ordenen en te analyseren, kan men snel (nieuwe) verbanden leggen, verspillingen achterhalen en trends zien. Op deze manier krijgt men nieuwe inzichten. Big data in de bouw kun je benutten op verschillende winstgevende manieren.

Sensoren (sensortechnologie) 
Sensoren zijn apparaten die allerlei zaken kunnen detecteren en registreren zoals temperatuur, lichthoeveelheid, beweging, gassen, trillingen en stralingen. 
Sensoren worden steeds kleiner zodat de toepasbaarheid groter wordt. Enkele voorbeelden uit de bouwbranche: veel bouwproducten worden nu voorzien van een barcode waarin veel informatie over het product staat en precies aangeeft waar het product gemonteerd moet worden. In de nabije toekomst kan dit met een chip (sensor) die dan ook nog eens de veroudering (levensduur) gaat meten van het bouwdeel en voorspelt wanneer het vervangen moet worden of onderhoud behoeft. 
Dit alles zal dan digitaal inzichtelijk zijn waardoor de onderhouds- en vervangingskosten van een compleet bouwwerk realtime inzichtelijk worden en kunnen dalen door onnodig onderhoud te vermijden. Bouwproducten zullen door het beschikbaar komen van deze informatie verbeterd worden. 
Door sensoren steeds meer toe te passen zullen we ook een beter inzicht krijgen of het ontwerp van een bouwwerk wel goed bedacht is. Men kan bijvoorbeeld monitoren hoe het gebouw gebruikt wordt. Zijn liften bijvoorbeeld op de goede plaats in het gebouw gesitueerd, zodat alle liften evenredig belast worden. Indien bepaalde ruimtes nauwelijks worden gebruikt, kan men de energiebehoefte beter inregelen om energieverspilling te beperken. Dit noemt men ook wel data driven design
Met de doorontwikkeling en het toepassen van sensoren zullen de toepassingsmogelijkheden snel toenemen.
Verg. de al langer bestaande domotica, balansventilatie, lekkage-detectiesysteem die alle door eenvoudige sensoren worden bestuurd.

3D-printen
3D-printen is het (met speciale printers) in drie dimensies uitprinten van voorwerpen. Door 3D-printen kunnen geheel nieuwe producten in allerlei vormen ontwikkeld en geproduceerd worden die in combinatie met de BIM-methodiek dan perfect passen in te realiseren bouwprojecten (BIM staat voor in het Nederlands Bouw Informatie Model). Er zijn vele soorten 3D-printers in ontwikkeling die verschillende materialen kunnen verwerken in 3D-producten. Tot voor kort kon er alleen in kunststof een 3D-print gemaakt worden, maar door nieuwe ontwikkelingen kan dit ook al met andere materialen zoals metalen, keramische materialen en voedsel.
Zie verder bij 3D printen.

3D-scannen
3D-scannen is het met speciale apparatuur scannen van bijvoorbeeld de omgeving in 3D. Met 3D-scanning kan men de bebouwde omgeving (as-built) exact in kaart brengen en verwerken in een 3D-object dat digitaal kan worden getoond of kan worden afgedrukt. Daar waar tot voor kort alles nog ingemeten moest worden, is dit nu mogelijk met 3D-scanning. Hiermee ontstaan veel toepassingsmogelijkheden die het bouwproces nauwkeuriger en sneller maken.
Zie verder bij 3D scannen (laser-scannen).

Fotogrammetrie
Met fotogrammetrie kun je 3d-beelden maken, uitgaande van 2d-foto's. Software zoals PIX4D of Agisoft zet de aangeboden "platte" foto's om in een puntenwolk die omgezet kan worden in een 3d-beeld. Het gaat hier om immobiele objecten zoals gebouwen, terreinen en landschappen. De foto's kunnen zijn gemaakt door een drone met camera, maar als bron kunnen ook zelfs eenvoudige foto's van een mobieltje worden gebruikt. 

Robotica
Robotica oftewel robots die bijvoorbeeld een product in elkaar zetten of handelingen doen in een voor de mens onhandige of gevaarlijke omgeving. Robotica wordt veelal ook ingezet uit economische motieven. Industriële robots die auto's in elkaar zetten bestaan al langer, maar robots in de bouwbranche worden nog niet zoveel gebruikt. Er zijn al ontwikkelingen met bijvoorbeeld metselrobots, robots die met 3D-techniek natuursteen beelden frezen en bouw-deelproducten die in een fabriek gemaakt worden. Er wordt ook al geëxperimenteerd met robots die 3D-beton printen. 

Robotisering neemt in de bouwbranche verder toe door:
- de standaardisering van bouwdelen
- het steeds meer toepassen van modulaire bouwsystemen
- het tekort aan arbeidskrachten
- de wens naar minder faalkosten 
- meer vrijheid voor ontwerper / architect.

Studio RAP verwoordt e.e.a. als volgt: "Optimalisatie, voorbereiding en engineering vinden allemaal plaats in de computer; die kennis raakt geïntegreerd in software, maar een goede kennis van materialen blijft vereist. We zien robotarchitectuur daarin als een digitale vorm van vakmanschap, waarbij slimme oplossingen resulteren in vernieuwende, expressieve architectuur die afgestemd is op de wensen van de klant." (De Architect, dec 2016)

Drones
Een drone is een (vaak draadloze) op afstand te besturen vliegend apparaat met diverse toepassingsmogelijkheden. De doorontwikkeling van drones biedt veel mogelijkheden voor de bouwbranche. Met drones worden er al veel inspectiewerkzaamheden gedaan en bouwplaatsen gescand op bijvoorbeeld voortgang productie en veiligheid. Met drones kan men makkelijker op plekken komen waar men normaal niet zo makkelijk bij kan, bijvoorbeeld bij inspecties van windmolens, zendmasten, bruggen en hoge gebouwen. Door een drone te voorzien van 3D-scanning apparatuur, infrarood-sensoren of warmte-camera's worden de mogelijkheden nog verder uitgebreid. Deze techniek zal steeds vaker en uitgebreider ingezet worden.
Omdat drones over het algemeen niet zo lang in de lucht kunnen blijven, heeft een samenwerkingsverband tussen TU Delft (Micro Air Vehicle Lab, MAVLab), Koninklijke Marine en Kustwacht Nederland in 2020 een drone ontwikkeld die op waterstof en een batterij (accu) werkt en die urenlang (horizontaal) kan vliegen. Met een brandstofcel wordt via de waterstof de accu opgeladen.

Digitale fabricagetechnieken
Digitale technieken maken steeds meer mogelijk bij het fabriceren van bouwelementen, bijvoorbeeld:
- klantspecifieke zaken zijn gemakkelijker in te passen in het massaproductieproces (mass customization)
- exact op elkaar afstemmen van bouwelementen vergemakkelijken assemblage maar ook demontage (circulaire economie).

Virtual reality (VR), Augmented Reality (AR) en Mixed Reality (MR)
Virtual reality (VR) is een techniek waar men met een virtuality-reality-bril (VR-bril) dingen laat zien die er in werkelijkheid (nog) niet zijn. Er zijn diverse toepassingsmogelijkheden met deze techniek te bedenken. De virtual-reality-techniek zal in de bouw steeds meer ingezet worden om opdrachtgevers en kopers al voordat een bouwwerk is gerealiseerd, te laten zien en beleven hoe het gebouw er van buiten en van binnen uit komt te zien. Ontwerpfouten komen sneller aan het licht. 
Toekomstige gebruikers kunnen zich daardoor een betere voorstelling maken van het bouwwerk en daar mogelijk ook direct op reageren. Het voordeel hiervan is dat men, in combinatie met andere software, wijzigingen in het ontwerp snel kan doorvoeren en kan laten zien. Deze techniek zal ook steeds meer bij showrooms van bijvoorbeeld keukens en badkamers toegepast worden. De klant kan dan al in een badkamer of keukenontwerp kijken en zich een betere voorstelling maken van hoe het er in werkelijkheid uit komt te zien. Aanpassingen in het ontwerp zijn dan snel gerealiseerd. Virtual Reality toont uitsluitend de fictieve wereld: dat wat er nog niet is (of wat er vroeger was) waarbij de gebruiker zich als het ware in een film of spel bevindt.
Bij Augmented Reality (AR, toegevoegde realiteit, uitgebreide realiteit) laat de werkelijke wereld zien waaraan digitale voorwerpen zijn toegevoegd. Ontwikkelingen zoals Google Glass en Microsoft HoloLens zullen de toepassingsmogelijkheden verder uitbreiden. Met deze technieken kan men de werkelijke wereld en de virtuele wereld tegelijkertijd waarnemen. Men kan bijvoorbeeld door een in aanbouw zijnd bouwwerk lopen en bouwdelen zien die nog niet gerealiseerd zijn. Ook hier worden al veel toepassingsmogelijkheden onderzocht.
Virtual reality en augmented reality worden ook toegepast bij opleidingen: levensechte situaties worden nagebootst en de student leert in een veilige omgeving hoe gehandeld moet worden.
Bij Mixed Reality (MR) kun je om "vaststaande" digitale objecten heen lopen en kun je die objecten bewerken; ook hier is er een vermenging van de werkelijke en de virtuele wereld.
Kijk ook eens op Tijdlab voor bijvoorbeeld 3D-scannen en Virtual Reality.

Bouw Informatie Model (BIM)
BIM omvat in digitale vorm o.m. het ontwerp (de geometrie), constructieonderdelen, relaties tussen de onderdelen, eigenschappen en hoeveelheden van componenten, componentenlijsten, kostenstaten en maakt een virtuele 3D-toer door het gebouw mogelijk. 
Zie verder bij BIM.

Alternatieve energie
Alternatieve energie omvat nieuwe energiebronnen, of nieuw te ontwikkelen energiebronnen, die geen gebruik maken van fossiele brandstoffen als gas en olie. De ontwikkelingen in alternatieve energie-opwekking en energieopslag zijn de laatste jaren in een stroomversnelling gekomen. Stroom opwekken met PV-panelen (zonnepanelen) is nu ook al mogelijk met bijvoorbeeld dakpannen, glas en andere bouwmaterialen waarmee elektrische stroom of warmte opgewekt kan worden. Dit biedt enorme mogelijkheden om bouwwerken geheel energie zelfvoorzienend te maken en zelfs meer energie op te laten wekken dan zelf gebruikt wordt. Voor opslag van deze overcapaciteit aan energie zijn en worden oplossingen bedacht in de vorm van accu's die de energie opslaan voor nachtelijk gebruik of voor gebruik anderen in de omgeving. 
Het rendement van zonnepanelen is de laatste jaren fors toegenomen en neemt met de doorontwikkeling nog steeds toe. Hierdoor heeft men minder m2 panelen nodig om dezelfde energie op te wekken en worden de toepassingsmogelijkheden groter. Het is nu al mogelijk woningen energieneutraal te bouwen ("nul-op-de-meter") of zelfs met een overcapaciteit.
Zie verder bij groene stroom.

Nanotechnologie
Nanotechnologie is een technologie die werkt met nanodeeltjes. Nanodeeltjes van een bepaalde materiaalsoort die iets meer dan één miljardste meter groot zijn. Met de ontwikkeling van de nanotechnologie ontstaan er ook voor de bouwbranche nieuwe innovatieve revolutionaire producten. Bouwconstructies kunnen slanker en lichter geconstrueerd worden en zijn tevens sterker.
Dit biedt voor architecten en constructeurs nieuwe mogelijkheden in het ontwerp en de constructie. Men kan koolstofnanobuisjes toepassen die het gewicht van de constructie enorm verminderen en tevens de treksterkte en druksterkte enorm verhogen. Grotere vrije overspanningen met slankere bouwdelen zijn mogelijk. Zo zijn er nanocoatings die bouwmaterialen niet alleen beter beschermen tegen weersinvloeden maar ook tegen roest, vuil en agressieve stoffen. Denk aan een nanocoating die toegepast wordt op glas waar geen vuil meer op hecht, etsing niet meer voor kan komen en je het glas nooit meer hoeft te wassen. Coatings voor op gevelstenen waar geen graffiti op hecht of coatings die krasbestendig zijn. 
De duurzaamheid van bouwmaterialen en gebouwen zal toenemen. In de bouwbranche wordt de nanotechnologie nog maar weinig toegepast, dus er liggen nog mooie kansen voor de ontwikkeling van nieuwe producten met toepassing van deze technologie.

*) Gegevens vooral van STA software

Voor software in de bouwwereld zie o.m. STA software, Bouwvision, Kraan Software, BIM en HomeDNA.

Zie eventueel BIM, domotica, geomonitoring, 3D printen, 3D scannen, IFD (Industrieel, Flexibel en Demontabel bouwen), smart industry, smart grid.