Verschillende soorten dakpannen
zonder sluiting:
met sluiting:
pan met dubbele golf (ook de strakkere vorm)
Vlakke pannen (voornamelijk vlak althans)
hildesheimerpan (krempziegel, breitziegel)
pan met zachte golving (stormpan)
romaanse pan (romaan en dubbelromaan)
enkele muldenpan (rijnlandpan)
dubbele muldenpan (groefpan, marseiller pan, marseille pan, ludovicus pan, clant pan)
vlakke friese pan (platte friese pan)
tuile du nord (sluitpan, platte sluitpan)
kruispan (bouletpan, echterpan)
pan van mehrhoog (ruitpan, ruitjespan, tuile losangé, rautenfalzziegel)
hamerpan (pan van hamer, platte pan van hamer, altkircher falzziegel, le forest-pan, jewish tile)
lucas ijsbrandszpan (britzel) en draisma de vries
Tegelpannen, leipannen, natuursteen
beverstaartpan (Biberschwanz)
oegstgeester pan (Jossenpan)
leipan van vezelcement (voor de bitumeuze zie bij shingle, zie ook eventueel bij leipan)
Fabrieksgegevens op internet (soms "snelkoppelingen")
Wienerberger (Koramic)
Röben (Duits)
windveerpan
nokvorsten en rietvorst (incl. nokvorst, vorsthoed, schubvorst)
andere documentatie over dakpannen:
Pannenboekje (van Luijtgaarden)
Historisch pannendak (van Monumentenwacht Gelderland)
URL 4014 Historisch pannendak (dakpannen en leipannen, van Stichting ERM)
een serie attributen en oude modellen van dakpannen: |
|
Holle pannen | |
Monnik en non, zonder sluiting | |
Ook: holle en bolle pannen (maar nu
wordt de onderste pan als eerste genoemd). Een oud type dakpannen. Soms worden bijvoorbeeld muren in de stijl van de Bossche School met halve keramische cilinders afgedekt, vierzijdig verglaasd en niet taps toelopend (zie de derde afbeelding hieronder, van Kees Wonink, toegepast door Bureau Architecten aan de Maas in Maastricht en Rotterdam). Eerste foto van Dakpannenhandel Westera; geheel onderaan een dakvlak van Wienerberger monniken en nonnen. Kenmerken van monnik en non: - hol en bol wisselen elkaar af - bovenpan is halfcilindrische of taps toelopend - sluiting door bijvoorbeeld cement - levendig, mediterraan uiterlijk - niet zonder meer los te leggen - een soort "dubbele dekking" omdat ze voor een groot deel over elkaar werden gelegd (net als bij de tegula met imbrex - "later kwamen er neusjes aan de onderpan zodat die aan een lat kon worden gehangen en de bovenpan had een soort horentje aan de bovenzijde waar de daarboven liggende pan op rustte". Verg. tegula en imbrex, waarbij de onderste pan een platte pan is. |
|
detail van het dak met middeleeuwse monnik-en-non dakpannen van het kerkje in marsum, groningen (copyright dig keur, vademecum de late middeleeuwen, uitgeverij profiel); klik op de afbeelding voor een groter beeld): |
|
Holle pan (HP), oude holle pan, Boomse pan (Vlaanderen), Vlaamse pan, Schulense pan (Limburg); zonder sluiting |
|
De holle pan is een pan waarvan het
waterafvoerend gedeelte een fors gebogen vorm heeft. De holle pan geeft
een duidelijk golvend uiterlijk aan het dak. Dit type pan is geschikt voor
daken met een minimum helling van 25° (met onderdak). Deze typisch
Nederlandse pan wordt ook wel golfpan of S-pan genoemd, is eigenlijk een bol en een
hol aan elkaar. Kenmerkend zijn: - de fraaie regelmatige golf - de overlappende aansluiting. De holle pan werd oorspronkelijk alleen in handvorm gemaakt, bijnaam is "Oude Holle" of Oude Hollandse pan, daarna als strengpers (ook nu nog volop) maar ook als revolverpers holle pan. De golfpan, die uit de zgn. quackpan (een eenvoudige golfpan) is ontwikkeld, stamt waarschijnlijk uit het derde kwart van de veertiende eeuw. "Deze holle pan werd in korte tijd de meest toegepaste Nederlandse dakpan en bleef dit eeuwenlang." In Vlaanderen wordt de oude holle pan Boomse pan genoemd. In de ons omringende landen werd de holle pan Tuile Flamande, Holländische Pfanne en Dutch pan tile genoemd. Afmeting bijvoorbeeld 21x28 cm. |
|
de oude holle, in natuurrood, van monier: |
|
een tekening van een holle pan van de stichting historie grofkeramiek: |
|
Oude holle Koramic Sinus van Wienerberger, dekkende breedte 200 mm, variabele latafstand van 340 tot 350: "Koramic Sinus is ontwikkeld volgens een eeuwenoud ontwerp. Zo heeft deze keramische, oude holle pan een mooie welvende goot en een overlappende wel. Twee bijzonder stijlvolle eigenschappen waarmee u het karakteristieke verleden in ere herstelt. Tel daar de sfeervolle details, zoals de bijzondere patina en de hulpstukken, zoals de oude holle vorsten, bij op en het authentieke plaatje is compleet." "Koramic Sinus is verkrijgbaar in een kleurenpalet van zes tinten: natuurrood, rustiek engobe, vieilli rood, vieilli blauw, blauw gesmoord en zwart verglaasd." een dakvlak met één van de varianten van de koramic sinus: |
|
oude holle van alphons meyer vrasselt: |
|
an van dubbelformaat van imerys van edilians (ook in rood uiteraard), met sluiting: |
|
holle pan (boek houtconstructies, zwiers, 1920): |
|
Monier gamma: Oude Holle (brochure, technisch) Alphons Meyer Vrasselt gamma: Hohlziegel Koramic (Wienerberger) gamma: Oude Pottelbergse pan 451 Sinus Nelskamp gamma: Oude Holle pan OH-16 Laumans gamma: Hohlpfanne Lander gamma: Oud holle H160, Holle MN138 Imerys van Edilians gamma: Dubbele pan S, e.a. Luijtgaarden, het handelshuis voor hellende daken. |
|
|
|
Verbeterde Holle pan of Verbeterde Hollandse pan (VH, VHP), met sluiting |
|
De Verbeterde holle pan is een pan waarvan het
waterafvoerend gedeelte een gebogen vorm heeft en waarvan de kopsluiting
met het pannenlichaam meeloopt. Ook deze pan geeft aan het dakvlak een
golvend uiterlijk. De verbeterde holle pan is zowel geschikt voor daken
met een lage als een steile helling. De minimum dakhelling tussen 22° en
25° (met onderdak) naargelang het model. Kenmerken van de verbeterde holle pan: - groot golfdal met beperkte diepte - enkele en dubbele sluitingen bij de zijwel (voorbeelden zijn met dubbele sluiting) - stuitende zijwel - (vrijwel) doorgaand dakvlak - duidelijk zichtbaar afwaterend waterslot aan bovenzijde. |
|
verbeterde holle pan (pannenboekje van luijtgaarden): |
|
Onder de Verbeterde Holle pan Narvik variabel van Wienerberger: "De Narvik VHV is bij uitstek geschikt voor zowel nieuwbouw (prefab kappen) als renovatieprojecten. Vanwege de variabele latafstand (285-305 mm) zijn nagenoeg alle oude dakpanmodellen op hetzelfde maatritme te vervangen." De VHV Vario biedt niet alleen flexibiliteit in de lengte maar ook in de breedte! Er hoeft dan nauwelijks meer gezaagd of geknabbeld te worden aan dakpannen om ze op een dak passend te maken. Ook is er een speciale panhaak voor de VHV Vario. |
|
de vhv vario van wienerberger is in de de lengte (288-308 mm) en in de breedte (216-222 mm) variabel: |
|
onder een tekening van een verbeterde hollandse pan van de stichting historie grofkeramiek: |
|
Wienerberger Narvik VHV Luijtgaarden, het handelshuis voor hellende daken. |
|
|
|
Opnieuw Verbeterde Holle pan (OVH, OVHP) |
|
Ook: Opnieuw Verbeterde Hollandse pan. De Opnieuw Verbeterde Holle pan is de Verbeterde Holle pan maar meer met het uiterlijk van de oorspronkelijke holle pan: een diepere welving. Vanaf 1928. Een zeer fraaie pan. | |
onder een ovh met een trapvormige uitsnijding (zie ook tekening van de stichting historie grofkeramiek verderop), fabrikaat gebr. teeuwen, via luijtgaarden: |
|
nder een tekening van een opnieuw verbeterde holle pan van de stichting historie grofkeramiek: |
|
Koramic gamma: Vlaamse pan 401 Pottelberg, VHV Janssen-Dings, VHV Narvik, OVH Janssen-Dings, OVH Narvik Nelskamp gamma: Nibra OVH pan H-10, Nibra OVH pan H-14 Lander gamma: Lander OVH N130, Lander OVH H108VAR, Lander OVH Z90 Laumans gamma: Super-OVH Monier gamma: OVH 206 (brochure, technisch) Luijtgaarden, het handelshuis voor hellende daken. |
|
|
|
Een mooie rustige dakpan met twee golven, met het vermoeden van de oude holle pan. | |
de s-pan van nelskamp. |
|
een andere pan met een dubbele golf, de betonpan sigma-pan van nelskamp: |
|
en een dubbele "golf" met een strakker, scherper uiterlijk, de kronen-pan van nelskamp: |
|
een andere strakke dubbele "golf", de frankfurter dakpan van monier; ook verkrijgbaar in een speciale protegon toplaag (bmigroup): |
|
maaspan (model jd, belfeld); klik voor groter!: |
|
de maaspan of jd10, hier uitsluitend mini-formaat afbeeldingen helaas (ca. 1970; jansen & dings, belfeld): |
|
Nelskamp
gamma: S-pan, Sigma-pan Monier gamma: Frankfurter De Witte (gebruikte pannen): Maaspan |
|
|
|
Vlakke pannen | |
Tegula, bij tegula en imbrex | |
Imbrices zijn halfronde Romeinse dakpannen, soms enigszins taps toelopend, die de naden tussen de tegulae, de platte tegels, afdekt. Het geheel van tegels en bolle pan wordt "tegula en imbrex" genoemd. De
onderste opening tussen tegula en imbrex (ook: imbrix) wordt soms met mortel
gevuld om binnendringen van hemelwater nog extra tegen te gaan, maar ook om
vogelnesten te vermijden. |
|
|
|
Hildesheimerpan of Krempziegel of Breitziegel |
|
De Hildesheimerpan is een van de oudste
voorbeelden van een overslagpan met enkele dekking. Volgens de
overlevering zou de pan in 993 zijn uitgevonden door bisschop Bernward von
Hildesheim. Opvallend is dat het een linksdekkende pan is, d.w.z. de wel zit voor de toeschouwer aan de linkerkant. |
|
|
|
Informatie over de Krempziegel van Jacobi Walther (zie ook Dachziegel.de) |
|
|
|
Vlakke pan met sluitingen |
|
Een zeer vlakke pan met sluitingen, ook
geschikt als gevelpan. Pan met sluitingen en vlak waterafvoerend vlak. De
pan geeft aan het dakvlak een vlak uitzicht. Dit type pan is geschikt voor
daken met een minimum helling tussen 24° en 35° (met onderdak)
naargelang het model. Lijkt enigszins op de leipan. |
|
vlakke pan met dubbele sluiting van monier: |
|
de beauvoise van imerys van edilians: |
|
naast de "normale" heeft imerys van edilians een vlakke pan van dubbel formaat: |
|
Koramic gamma: Vauban Migeon, Datura Narvik, Actua Migeon, Actua Langenzenn Monier gamma: Signy-Finnez, Tuile Plat, Bretagne, Stonewold (beton) Imerys van Edilians gamma: HP10, HP13, HP20 (dubbelformaat), Beauvoise |
|
|
|
Pan met brede ribben (platte pan) |
|
Een vrij vlakke pan met karakteristieke dubbele ribben. | |
Nelskamp
gamma: Finkenberger-pan, Kronen-pan |
|
|
|
Pan met zachte golving en sluitingen (platte pan) |
|
Pan met sluitingen en vlak waterafvoerend vlak.
Deze pan is voorzien van een wel waardoor het dakvlak een zacht golvend
uitzicht verkrijgt. Dit type pan is zowel geschikt voor daken met een lage
als een steile helling. Minimum dakhelling tussen 20° en 25° (met
onderdak) naargelang het model. Bekendste voorbeeld is de stormpan. |
|
stormpan van koramic: |
|
stormpan van monier: |
|
stormpannen van lander: |
|
dakvlak met de stormpan van monier: |
|
dubbelformaat pan artoise, kleur argentique, van imerys van edilians: |
|
pegon-pan (vanaf ca. 1875; meer gebruikt in indonesië dan in nederland), niet echt een forse sluiting, maar de bedoeling is er: |
|
Koramic (Wienerberger) gamma: Stormpan
44 Pottelberg, Stormpan
993 Pottelberg, La
Panne Bisch, L15 Langenzenn, FD
Narvik, Alegra Narvik, Alegra
Bisch, Alegra
Eisenberg Imerys van Edilians
gamma: |
|
|
|
Romaanse pan (platte pan) |
|
De Romaanse (en de Gotische pan) zijn
keramische dakpannen die gekenmerkt worden door een grote rechte golving en
relatief klein plat vlak. Hoofdzakelijk gebruikt voor woningen in
Spaanse/Romaanse stijl in de typische zuidelijke afwerkingskleuren. Dit
type pan is geschikt voor daken met een minimum helling van 25° (met
onderdak). De Romaanse pan heeft een constante wel (bolling) en de Gotische een meer of minder taps toelopende wel. |
|
romaanse pan van nelskamp: |
|
romaanse pan ravensberger (constante wel) van meyer-holsen: |
|
romaanse pan bridgewater double van sandtoft roof tiles (wienerberger uk roof products), een dubbele dakpan (dus sneller te leggen): |
|
dubbelromaan(s), dubbele dakpan, kastanje verglaasd, dakpannenfabriek de valk, l.j. meuwissen, echt (dakpannenhandel westera): |
|
romaanse pan languedoc dcil rouge van leikon: |
|
romaanse pan languedoc dcil vieux midi van leikon: |
|
romaanse pan romane canal veilli atlantique van leikon: |
|
klein romaans onderpan en groot romaans gevelpan (ginjaar kleiwarenfabriek):
|
|
Meyer-Holsen
gamma: Ravensberger Leikon gamma, o.m.: Languedoc Rouge Languedoc DCIL Vieux Midi Romane Canal Vieilli Atlantique Sandtoft (is Wienerberger UK geworden) gamma: Bridgewater Double |
|
|
|
Gotische pan (platte pan) De Gotische (en de Romaanse pan) zijn keramische dakpannen die gekenmerkt worden door een grote golving en relatief klein plat vlak. Hoofdzakelijk gebruikt voor woningen in Spaanse/Romaanse stijl in de typische zuidelijke afwerkingskleuren. Dit type pan is geschikt voor daken met een minimum helling van 25° (met onderdak). De Romaanse pan heeft een constante wel (bolling) en de Gotische een meer of minder taps toelopende wel. |
|
gotische pan van koramic (enigszins tapse wel): |
|
een "eenvoudige" gotische pan (holle pan mn138 van lander), solo en in dakvlak: |
|
setje van 3 gotische pannen; klik voor groter (dakpannenhandel westera): |
|
een "scherpe" gotische pan en dakvlak van lander: |
|
een tekening van een gotische pan van de stichting historie grofkeramiek: |
|
Koramic gamma: Romane Bisch (eigenlijk Gotische Bisch) Lander gamma: Holle pan M145 |
|
|
|
Muldenpan (enkele muldenpan), Rijnlandpan (Rheinland), Reformziegel: vlakke pan met rib en sluitingen |
|
("Mulden" is Duits voor trog,
bak, kom van een dal; terug te vinden in de vorm van de mulden dakpannen.) De benaming van de vlakke muldenpan met één (brede) holling is ook rijnlandpan, platte enkele muldenpan of in het Duits Reformziegel. Let op: - de naam vlakke mulden wordt ook gebruikt, maar meestal wordt de dubbele muldenpan bedoeld - de platte enkele muldenpannen wordt in Nederland abusievelijk wel holle mulden genoemd maar hij hoort wel degelijk bij de groep platte of vlakke pannen. |
|
hedendaagse versies van de (enkele) vlakke muldenpan: koramic: |
|
lander: |
|
rheinland van meyer-vrasselt: |
|
|
|
Pan met sluitingen. De klassieke mulden pan
heeft voor het afvoeren van water twee markante goten (de mulden),
gescheiden door een smal opstaand randje. De goten geven het dakvlak een
kort golvend uiterlijk. De vorm van de pan geeft aan het dakvlak een netwerkachtig uiterlijk dat toch zacht golvend is. Dit type pan is geschikt voor daken met een minimum helling van 25° (met onderdak). Hij wordt ook wel aangeduid als vlakke dubbele muldenpan. De Marseille pan is een stempelpers-pan die lijkt op de mulden pan; hij komt hier nauwelijks voor. "De pan heeft een vlakke kopsluiting en een enkelvoudige zijsluiting. Evenals de muldenpan kan de pan in verband worden gelegd. De pan is gemakkelijk te herkennen aan de diagonale strepen op de wel." Afmeting bijvoorbeeld 24,2x42 cm, vroeger bijvoorbeeld ook 21x35 cm (Marseille pan) of 20x33,5 cm (Ludovicus pan). Deze vlakke pan is ook leverbaar met één enkele holling, de enkele mulden pan. |
|
dubbele muldenpan van koramic: |
|
marseille-pan (clant-pan?) lijkt veel op de dubbele mulden pan, blauw: |
|
3-kops dubbele mulder pan: |
|
glazen dakpan marseille (edilians): |
|
ludovicus-pan lijkt heel sterk op de mulden-pan (monumentenwachtnl): |
|
ludovicus-pan (boek houtconstructies, zwiers, 1920): |
|
muldenpan met 3 goten, van nelskamp: |
|
dakvlak van muldenpan met 3 goten, van nelskamp: |
|
Koramic
gamma: Standard Migeon, Mega Migeon Nelskamp gamma: Nibra Mulden pan DS-10, Vlakke Muldenpan D-13, Vlakke Muldenpan D-15-U, Nibra 3, Muldenpan MS-5 Monier gamma: Vlakke Mulden Meyer-Vrasselt gamma: Rheinlandziegel |
|
|
|
Vlakke pan met extra sluitingen en speciaal design |
|
"Uniek design en ijzersterk in techniek. Met zijn 3-dubbele kop- en zijsluiting beschikte dit model over extreem goede sluitingen en blijft handzaam in de verwerking waardoor het kan worden toegepast bij een dakhelling van slechts 7° (in het Lander Top 10° systeem). De extra grote dakpan K100, hieronder bij het titaankleurige dakvlak, vanaf 10°." |
|
Lander
gamma: Lander K150 en K100 (grootformaat) |
|
|
|
Vlakke pan fraaie eenvoud |
|
een tijdloze vlakke pan van lander, de r100: |
|
de strakke, vlakke pan domino van eternit, in "natuur", "engobe" en "finesse verglaasd; o.m. toegepast op de nieuwe kerk van de hersteld hervormde gemeente in ouddorp. |
|
|
|
De
platte of vlakke Friese pan is een echte Friese dakpan: hij werd
vervaardigd in Friesland en vaak daar ook toegepast. De Friese dakpannen
kunnen voorzien zijn van een paar ribben of van meer ribben en komen geglazuurd voor (blauw/zwart
gesmoord). |
|
vlakke friese pan (platte friese pan; boek houtconstructies, zwiers, 1920): |
|
|
|
De
gegolfde Friese pan lijkt op de platte Friese pan, maar met een golf in
plaats van een ribbe of geul in de pan. |
|
gegelofde friese pan: |
|
gegolfde friese pan bij een boerderij in het friese stynsgea (augustinusga) (detail van foto t. v.d. wal, 1967, monumentenzorg): |
|
|
|
Tuile-du-nord, sluitpan, platte sluitpan |
|
De tuile-du-nord is een zeer bekende machinaal vervaardigde vlakke dakpan. De
"Tuile du Nord" zoals de oorspronkelijke schrijfwijze was, is
afkomstig uit het Franse departement Nord |
|
|
|
klik op de afbeelding voor groter (wienerberger): |
|
tuile du nord, met resp. ronde wel en platte wel (monumentenwachtnl): |
|
Imerys
van Edilians
gamma: Monopole N°1 Huguenot Wienerberger (Terca) gamma: TdN |
|
|
|
Kruispan, Bouletpan, Echter pan (Echterpan) |
|
De
naam van de kruispan is afkomstig van het "gekruist" leggen
(dekken),
dwz. de volgende rij pannen wordt een halve pan verschoven. Kruispannen
worden dus niet recht boven elkaar gelegd. Als er geen
halve pannen beschikbaar waren moest de windveer een stuk over het
pannendak gelegd doorlopen. |
|
|
|
kruispan of boulet-pan (boek houtconstructies, zwiers, 1920): |
|
Monier
gamma: Kruispan |
|
|
|
Diamantpan |
|
een bijzondere pan van edilians, de diamantpan met een sterk profiel, in rood of zilverkleurig. |
|
|
|
Pan van Mehrhoog, ruitpan, ruitjespan, tuile losangée ("pan met een ruitvorm"), Rautenfalzziegel, pan van Forbach |
|
Een wonderlijke, vlakke kruispan met een ruitmotief, ca. 1850. De pan van
Mehrhoog is
waarschijnlijk van Franse origine. Arie Schellingerhout vermeldt in
"Dakpannen, 2600 jaar terracotta of keramische dakpan" dat de
ruit niet alleen decoratief was maar er ook voor zorgde dat bij zware
regenval het water geleidelijk in de goot loopt en dat de smeltende sneeuw
niet als dikke plakken naar beneden kon schuiven Door het in verband leggen, loopt de wel door in de driehoek (halve ruit) van de erboven liggende pan. Een andere benaming is de Pan van Forbach (Mombers Dakpannengids). Soms wordt Mehroog geschreven i.p.v. Mehrhoog, maar Mehrhoog is een plaats in Duitsland niet al te ver van de Rijn. De pan wordt in het Frans tuile losangée genoemd (pan met een ruitvorm; losangée is ruit, losange is diamant). Afmetingen bijvoorbeeld 21x30 cm. Afbeeldingen o.m. uit Pannenboekje Luijtgaarden. |
|
boven- en onderzijde (v.l.n.r.) van de pan van mehrhoog: |
|
pan van mehrhoog (boek houtconstructies, zwiers, 1920): |
|
Pan van Hamer, (platte) hamerpan, Altkircher Falzziegel, Le Forest-pan, Jewish tile |
|
De pan van Hamer is een vlakke pan met aan weerszijden een smalle wel. Er
is ook een variant met een rechte wellen ipv. rond. Er zijn ook witte
pannen van Hamer bekend (voor gebouwen met bederfelijke waar vanwege het
terugkaatsen van de zonnestralen door witte dakpannen). De gelijkenis van de vorm van de pan met een joods wetboek heeft wellicht voor de Engelse benaming Jewish tile gezorgd. Fabrikaat Hamer & Co Nijmegen, ca. 1890. Afmeting bijvoorbeeld 19,5x23 cm. Afbeeldingen uit het Pannenboekje van Luijtgaarden en Monumentenwacht Gelderland. |
|
|
|
platte witte pan van hamer & co (boek houtconstructies, zwiers, 1920): |
|
Lucas IJsbrandszpan, Lucas IJsbrandszoon pan (fam. Britzel, Makkum), Schuppenfalzziegel, Draisma de Vries (Achlum) (soms: Lucas-IJsbrantspan) |
|
De Lucas IJsbrandszpan is een grote, zware, platte pan (fabrikant
L.IJ. Britzel,
Makkum), geproduceerd van ca. 1880 tot 1920. Het is een zeer goed
sluitende pan met een zeer kenmerkende tekening. Er is een geglazuurd en
ongeglazuurd (gesmoord) type pan. De Lucas IJsbrandspan gaf het dak een schubvormig karakter. "De pan was zeer stormvast en zorgde voor een goede waterafvoer. Omdat de pan zeer prijzig was, werd vaak maar een deel van een dak belegd." De pan komt vooral in Friesland voor. De schrijfwijze varieert nog wel eens, bijvoorbeeld ook Lucas IJsbrantsz, dus met een t i.p.v. een d, met of zonder tussen-s, soms zonder z aan het eind. Afmeting bijvoorbeeld 25x32 cm. Pdf over deze pan (en meer): Het panwerk van Lucas IJsbrandsz en de familie Britzel te Makkum door Otto Gielstra. De Schuppenfalzziegel van de gebr. Gilardoni lijkt op de Lucas IJsbrandsz pan. Vrijwel dezelfde pan werd ook door Draisma de Vries gefabriceerd in Achlum. De Draisma de Vries pan (ca. 32,5 x 23 cm) is dunner en kleiner dan de Lucas IJsbrandszpan (41 x 29 cm) en is iets ronder van vorm. Zowel Lucas IJsbrandsz als Draisma de Vries hadden hun naam op de achterzijde (onderzijde) van de pannen. Afbeeldingen o.m. uit het Pannenboekje van Luijtgaarden, Erfgoedcentrum Zutphen, uit de genoemde pdf en van Oudbouw-handel.nl. |
|
lucas ijsbrandsz pan (boven, rechte lijnen bij middendeel, grijs) en draisma de vries (onder, gebogen lijnen bij midden deel, rood): |
|
een ander, oud voorbeeld van een lucas ijsbrandsz, blauw-grijs verglaasd: |
|
voorbeeld van een dakvlak met pannen lucas ijsbrandsz; klik voor de volledige afbeelding (dakpannenhandel westera): |
|
combinatie lucas ijsbrandsz pan en muldenpan; klik voor de volledige afbeelding: |
|
afmetingen van de lucas ijsbrandsz pan; klik voor groter (tekening a. hazelaar, rdmz, voorganger van cultureel erfgoed): |
|
lucas ijsbrandsz pan (boek houtconstructies, zwiers, 1920): |
|
schuppenfalzziegel van de gebr. gilardoni (rechts) lijkt op de lucas ijsbrandsz (uit het panwerk van lucas ijsbrandsz en de familie britzel te makkum door otto gielstra): |
|
draisma de vries pan, boven- en onderzijde: |
|
draisma de vries pan op een oud boerderijtje / arbeidershuisje; klik voor de volledige afbeelding (foto bert den boer): |
|
|
|
Tegelpannen of leipannen | |
Keramische tegelpan | |
De tegelpan, ook leipan genoemd, is
een kleine platte pan die kruiselings over elkaar wordt gelegd. Door de
grote overlapping is slechts 1/3 van de pan zichtbaar. De pan geeft aan
het dak een vlak uitzicht. Dit type pan is enkel geschikt voor daken met
een minimum dakhelling van 35° (met onderdak). Aanvankelijk waren leipannen geheel vlak met bovenaan twee gaatjes voor houten pennetjes, nagels of schroeven om de leipannen aan de panlat te bevestigen. Edilians/Imerys (zoek op tegelpannen) heeft een zeer grote collectie tegelpannen. (Voor de verschillende soorten leidaken (Maasdak of Maasdekking, Rijndekking of schubbendak, Leuvense dekking e.d.) zie de Leisteenpagina.) |
|
edilians tegelpannen; klik voor groter: |
|
imerys van edilians tegelpan 27x41 ste foy |
|
tegelpan van alphons meyer vrasselt (biber handform): |
|
eenvoudige natuurrode tegelpan van meyer-holsen: |
|
een dakvlak van koramic tegelpannen: |
|
een kleine tegelpan: |
|
een ander voorbeeld, de monument historique, uit het grote gamma van leipannen van imerys van edilians: |
|
ee keramische leipan new stonit van eternit: |
|
leipan (keramiekpan, hawkins) van eternit: |
|
leipan (keramiekpan, ashdowne) van eternit: |
|
tegelpan kirchenmäuschen van creaton: |
|
Koramic (Wienerberger) gamma: Pontigny
Aléonard, Patrimoine Aléonard, 301
Pottelberg, Plato
Pottelberg Eminence,
Elysee, Perigord, Sologne, Segala, Meursault en Bocage |
|
|
|
Beverstaartpan (meestal keramiek) en andere vormen leipannen |
|
De beverstaartpan is een speciaal soort
tegelpan die we in bijvoorbeeld Duitsland regelmatig zien (Biberschwanz). Afmeting bijvoorbeeld 15x26 cm. |
|
|
|
een bijzondere vorm van leipan / beverstaartpan, waarbij alleen de "zichtbare" helft is verglaasd: |
|
en van Lander: |
|
Meer voorbeelden van beverstaartpannen |
|
Lander
gamma: Ronde Snijvorm, Segment Snijvorm, Zeshoekige Snijvorm, Gotische Snijvorm, Kerkmuis Snijvorm, Korfboog Snijvorm, Torenleipan Leikon gamma: Meursault |
|
|
|
Oegstgeester pan (Jossenpan) |
|
Soms: boomblad-pan. De Oegstgeester pan, Oegstgeester platte pan of Jossenpan is de hartvormige pan
die vooral in de 19e eeuw door de pannenbakkerij Jossen ("De
Nijverheid") werd gefabriceerd, naar een ontwerp van de Engelsman
James Reed. Na sluiting van De Nijverheid in 1907 wordt de Oegstgeester
dakpan nog wel geproduceerd bij andere pannenbakkerijen. Canoy & Cie uit Steijl toont in 1863 de Oegstgeesterpan in een prospectus en noemt ze daar Engelse pannen. In Engeland werden deze pannen aangeduid met Tudor (schubvormig) en Diamond (ruitvormig). Afmeting bijvoorbeeld 21x22 cm. Afbeeldingen o.m. KMR Vastgoedopleidingen, Gemeente Oegstgeest en Kroon Keramiek. |
|
oegstgeester pan (boek houtconstructies, zwiers, 1920): |
|
rechts een mal voor een oegstgeester pan links (kroon keramiek): |
|
Voor uitgebreide historische gegevens over de Oegstgeester pannenfabrieken (artikel van drs. Carla de Glopper). | |
|
|
Pan van Helder |
|
Platte, geribde pan van Helder & Co. Een bijzondere ruitvormige pan van het Friese Helder & CO uit Dokkum,
geproduceerd van ca. 1890-1915. Oorspronkelijk waren de pannen glad maar
ivm. verbeterde afwatering werden ze voorzien van groeven. Afmeting bijvoorbeeld 23x23 cm. Afbeeldingen van Dakpannenhandel Westera en Ed van der Veen (Dachziegelarchiv). |
|
|
|
een dakvlak met niet-gegroefde pannen van helder: |
|
|
|
Leipan van vezelcement |
|
Leipan (vezelcement,
Alterna) van Eternit. |
|
|
|
Houten leipan (houten tegelpan) |
|
|
|
|
|
Vlak natuursteen |
|
Ook dikke, vlakke natuursteen komt voor als dakpan, ca. 4 cm dik |
|
klooster saint-trophime in arles, frankrijk (copyright dig keur, vademecum de late middeleeuwen, uitgeverij profiel): |
|
|
|
Gevelpan |
|
Trappan of veiligheidspan Met deze pan kan een soort trap gemaakt worden om het dak te beklimmen, een PVC dakpan van Röben. |
|
Chaperonpan Hulpstuk voor afwerking van lessenaardaken en aansluitingen op platte daken. Voor de dakhoeken zijn er chaperon-gevelpannen beschikbaar. |
|
Doorvoerpan, dakdoorvoer, ventilatiepan Een doorvoerpan is een hulpstuk bestemd voor ontluchting, ventilatie, het aanvoeren van verse lucht, het afvoeren van rookgas, een antenne e.d. (zie bij dakdoorvoer). Een ventilatiepan dient om de ruimte tussen dakpannen en dakbeschot van verse lucht te voorzien waardoor bv. het dakbeschot sneller droogt. Zie ook bij lichtpan (de niet met glas o.d. afgesloten klokpan kon ook voor ventilatie toegepast worden) |
|
Hulpstukken voor het doorvoeren van ventilatievoorzieningen: |
|
Antennepan Een antennepan is een hulpstuk voor de doorvoer van een forse antennemast (met dank aan Hans Remeeus), tegen lekkage door stuifsneeuw aan zijkanten en onderzijde voorzien van siliconenkit. |
|
Onderpan Een onderpan is een hulpstuk ter afsluiting van de dakvoet. Het profiel van de onderkant is dichtgezet, zodat het dakaanzicht, vooral bij een laag dak, veel fraaier is. |
|
Bovenpan Bovenpannen zijn aan de bovenzijde vlak afgewerkte pannen voor toepassing onder halfronde vorsten. Het dakpanprofiel behoeft niet in het werk te worden dichtgezet, wat het aanzicht ten goede komt. Als variant zijn ook naar panmodel geprofileerde elementen leverbaar. |
|
|
|
Knikpan | |
knikpan tuile-du-nord: |
|
Lichtpan, "glaspan", transparante pan, zie ook lichtpan (Klöber, Monier, Kroon Keramiek) |
|
Lichtpan, klokpan, huifpan, doevepan, gaatpan |
|
Pan met zonnecellen (fotovoltaďsche pan van Imerys van Edilians) |
|
Aanhoeker, hier met een hoek- en kilkeperklem (Wienerberger): |
|
Hoekkeperpan, hoekkepervorst |
|
Hoekkeperpan van Luijtgaarden dakpannenhandel: |
|
Zwaluwpan, Mussenpan
|
|
gierzwaluwpannen, een tuile-du-nord, een romaanse pan en een sneldekpan: |
|
gierzwaluwpannen in het gerenoveerde dak van de lutherse kerk in den helder: |
|
één van de 12 gierzwaluwpannen op het poldermuseum in haastrecht: |
|
zelfgemaakte gierzwaluwpan van een sneldekpan (met gat erin gemaakt) met een huifje: |
|
gierzwaluwpan van monier: |
|
De mussenpan heeft een kleiner aanvlieggat. mussenpan van monier (monier heeft ook een vogelvide): |
|
Uilenpan De uilenpan is een variant van de zwaluwpan, waarbij de in- en uitvliegopening duidelijk groter is. |
|
Andere zaken die het leven of overleven van dieren vergemakkelijken, zie hulpmiddelen t.b.v. dieren. |
|
|
|
Dakpanklem, dakpanhaak, dakpannen beschermen tegen afwaaien Dakpanverankering en dakzones (Monier): |
|
Bij Verbeterd Holle dakpannen van Teewen: |
|
Panhaken: Bij gebruik van verschillende soorten dakpannen zijn vaak ook verschillende soorten panhaken nodig (zie op die pagina, hier een paar voorbeelden). |
|
ovh-tik panhaak van wienerberger: |
|
|
|
Houten raster: ook een houten raster beschermt tegen afwaaien dakpannen; overigens, fraaie doorvalbeveiliging bij zolderluiken links (lindengracht, amsterdam, kijk in google maps): |
|
|
|
Dakpannenpasta Om nokvorsten of dakpannen bij hoekkepers en kilkepers goed vast te zetten kan Flexim worden toegepast: |
|
|
|
|
|
halfronde vorstpan: |
|
zadelvorst of omloopvorst: |
|
ballonvorst: |
|
voor alle typen nokvorsten zijn er begin- en eindvorsten: |
|
Vorsthoed (minder terecht: vorstenhoed) Een vorsthoed wordt toegepast op ontmoetingen van vorsten van nok- en hoekkepers. Een vorsthoed kan van een piron worden voorzien. |
|
Schubvorst Schubvorsten zijn de gebruikelijke hulpstukken voor het afwerken van hoekkepers; voor de afsluiting bij de dakvoet zijn er "beginschubvorsten". |
|
Dakpannenhandel Westera had een grote sortering en toont dat in een fraai tableau bij een dak met wolfseind: |
|
1. broekstukken 2. linker gevelpan 3. hoekkeperbeginvorst 4. doorvoerpan met ontluchtingspijpje 5. gevelplaten |
|
Rietvorst hulpstukken |
|
|
|
Vooral in het buitenland zijn veel andere, wonderlijke vorsten bekend Voor meer van deze "bijzondere" vorstpannen, die soms veel op de klassieke akroterions lijken: zoek op internet naar (afbeeldingen) dachschmuck. |
|
Aangroei op betonnen dakpannen De dakopbouwen met de donkere betonnen pannen zijn later geplaatst, maar hebben binnen een aantal jaren al forse aangroei (klik op de afbeelding voor groter): |
|
Maatverschillen dakpannen Bij het (na)bestellen van dakpannen zijn de exacte maten belangrijk. Het Technisch handboek van Monier zegt hier bijvoorbeeld over: "Door bakkrimp zijn kleine afwijkingen mogelijk. Indien u aan uiterste maten gebonden bent, is het raadzaam vooraf te controleren of de geleverde dakpannen en gevelpannen deze toelaten." En bij Lander: "Maximale en minimale panlatafstanden altijd opgeven bij opdracht!" Dus: altijd navragen wat de maten van een bepaald type pan zijn bij een bepaalde leverancier. Het beste is wellicht één of een paar dakpannen te bestellen en na te gaan of die de gewenste maten hebben. |
|
|
|
Gebruikte pannen en
vermiste pannen laten maken
-
Luijtgaarden -
Deeterink
Dakpannen |
|
reproductie van dakpannen door reszto restauratie- en reproductietechnieken; klik voor groter: |
|
handgemaakte dakpan van alphons meyer dachzielwerk: |
|
|
|
Enkele dakpanleveranciers (fabrieken en leveranciers, oud en nieuw door elkaar) |
|
|
|
(Rupp, Volstrup, Braas en andere zijn overgenomen door Monier.) | |
Kijk ook eens op het Dachziegelarchiv (afdruk dakpanarchief). |
|
|
|
*) Naast alle genoemde bronnen vooral dank aan o.m. Stichting Historie Grofkeramiek, Koramic, Kees Wonink en het boekje Dakpannen, 2600 jaar terracotta of keramische dakpan (Arie Schellingerhout, uitgeverij Primavera). | |